Avropanın İran oyunu. Həsən AĞACAN

Aa Aa

Avropanın İran oyunu $ 6,14 milyard həcmində qiymətləndirilən "Nabucco" layihəsin 2011-ci ilədək Xəzər dənizi hövzəsindən Avstriyaya qaz boru kəmərinin çəkilməsini nəzərdə tutur. Avropa İranla danışıqlar aparmaq istəyir, amma ABŞ-dan çəkinir. Xəzər və Or

Gunaz.tv

Avropanın İran oyunu $ 6,14 milyard həcmində qiymətləndirilən "Nabucco" layihəsin 2011-ci ilədək Xəzər dənizi hövzəsindən Avstriyaya qaz boru kəmərinin çəkilməsini nəzərdə tutur. Avropa İranla danışıqlar aparmaq istəyir, amma ABŞ-dan çəkinir. Xəzər və Orta Asiyanın təbii qazının Avropa Birliyinə nəql olunmasına yönəlmiş "Nabucco" layihəsinə qoşulmaq istəyən Tehran bu sahədə fəaliyyətini xeyli fəallaşdırıb. İranın xarici işlər naziri Mənuçhör Mütəkki Bolqarıstana rəsi səfəri əsnasında Sofiyada bildirmişdi ki, ölkəsi "Nabucco" layihəsinə qoşulmağa hazırdır. Avropa Birliyi təbii qaz təminatı sahəsində Rusiyadan asılılıqdan qurtulmaq və "Qazprom"un diktatına yol verməmək üçün satıcıların sayını artırmaq istəyir. Təbii qaz ehtiyatlarının həcminə görə dünyada ikinci yeri tutan İran da avropalıların bu istəklərindən geosiyasi müstəvidə yararlanaraq bir güllə ilə dovşan qətliamını həyata keçirməyə çalışır. Belə ki, Tehranın "Nabucco" layihəsinə qoşulması avtomatik olaraq İranı ABŞ-ın tətbiq etdiyi regional layihələr təcridindən çıxaracaq, Tehranın Avropanın stabil və dayanıqlı enerжi partnyoruna döndərəcək. İranın sabiq prezidenti, ölkənin nüfuzlu siyasətçisi Əli Əkbər Həşimi-Rəfsəncani də Avropa Birliyinin təbii qazla təminatında İranın önəmli rol oynaya biləcəyini ivurğulayıb. Enerжidaşıyıcılarının, xüsusilə də təbii qazın nəqli sahəsində Avropa Birliyinə yol tapmaq üçün hələlik Bolqarıstandan başlamaq qərarına gələn Tehran bir qədər əvvəl İsveçrə ilə anlaşıb və potensial irəliləyiş üçün zəmin hazırlayıb. Rəfsəncani də Bolqarıstan parlamentinin xarici siyasət komissiyasının sədri Solomon Pasi ilə Tehranda görüşərkən açıq şəkildə deyib: "Bolqarıstan Avropaya açılan qapıdır və o, İranla iqtisadi əməkdaşlıqda mühüm rol oynaya bilər". $6,14 milyard həcmində qiymətləndirilən "Nabucco" layihəsin 2011-ci ilədək Xəzər dənizi hövzəsindən Avstriyaya qaz boru kəmərinin çəkilməsini nəzərdə tutur. Kəmərin inşaatı və istismarı ilə Avstriyanın OMV neft-qaz şirkətinin rəhbərlik edəcəyi beynəlxalq konsorsium məşğul olacaq. "Nabucco"nun maksimal buraxılış gücü ildə 31 milyardk kubmetr qaz səviyyəsində dəyərləndirilir. Layihənin reallaşdrılması ilə Türkiyə, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan və Avstriya məşğul olsa da, bütün nəzarət Avropa Birliyi rəhbərliyindədir. Bu kəmər Azərbaycan ərazisindən də keçəsidir və bəhs olunan məqam layihəyə üzv olmaq istəyən dövlətlərin davranışını Bakı üçün də önəmli edir. Azərbaycan və Orta Asiya ölkələrinin, mümkün perspektivdə isə İranın təbii qazının Rusiyadan yan keçmək şərtilə Avropaya axınında iştirakçıların sayı artasıdır. Belə ki, ilk əvvəl təminatçılar Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan olacaqlarsa da, sonradan İran, İraq və Misirin "Nabucco"ya qoşulmaları istisna edilmir. Neft və qaz kəmərləri marşrutlarının II Dünya Müharibəsindən sonra sırf iqtisadi ünsür səviyyəsindən çıxaraq qlobal geosiyasətin və regional qüvvələr düzümünün bir hissəsi formasını almasını xatırlasaq, Tehranın təşəbbüsü anlaşılandır. Zira Rusiyanın var qüvvəsi ilə həyata keçirməyə çalışdığı "Cənub Axını" layihəsi Avropa Birliyi ölkələrini "Qazprom"un satdığı təbii qazdan asılı hala salmağa yönəlibsə, "Nabucco" tam əksinə, bu asılılığı minimum səviyyəyə endirmək məqsədi güdür. Rəqib layihələrə qoşulan dövlətlərin sayı isə regionda ABŞ və Avropa Birliyi ilə Rusiya-Çin duetinin qarşıdurmasının bir hissəsi olduğundan, "Cənub Axını" və ya "Nabucco"ya üstünlük verən dövlətlər də Şərqlə Qərb arasında seçim etmək məcburiyyətində qalır. Avropa Birliyi üçün "Nabucco" sadəcə, təbii qazla təminat mənbəyi yox, həm də regionda siyasi çəki və iqtisadi təsir imkanlarını artırmaq vasitəsidir. ABŞ layihəni dəstəkləyir, amma əslində bu layihə avropalıların Xəzər regionundakı proseslərə və enerжidaşıyıcılarının dünya bazarlarına nəql marşrutları üzərində nəzarətdə amerikalılarla rəqabətə girişmək cəhdidir. "Nabucco" layihəsi, onun üçün təbii qaz və razılaşmış ölkələr var. Çatışmayan təkcə maliyyədir. İranın layihəyə qoşulması isə AB-nin proжektinin qarşısında duran son səddin aradan qalxması da sayıla bilər. Tehran "Nabucco" vasitəsilə bəlli dividendlər əldə etməyə çalışır, lakin unudur ki, özünü könüllü şəkildə "qaz tələsi"nə salır. Zira Avropa İrandan təbii qaz almaqla əslində Tehranı özündən asılı vəziyyətə salmağa çalışır. Axı Tehranın indi ABŞ-ın yaratdığı və günbəgün gücləndirdiyi sanksiyalar həlqəsini dəlmək üçün yeganə çıxış yolu Avropa istiqamətidir. Öz bazarındakı təbii qazın həcmini artıran Avropa Birliyi "Nabucco" vasitəsilə Xəzər regionu, "Cənub Axını" iləsə Rusiyaya təzyiq imkanları əldə edir. Həsən AĞACAN [email protected]/* */ butovaz