Met­yu Bray­za sü­ku­tu po­zub Si­ya­si­lər ame­ri­ka­lı həm­səd­rin bə­ya­na­tı­na kəs­kin ca­vab ve­rib­lər ATƏT-in Minsk Qru­pu­nun ABŞ-dan olan həm­səd­ri Met­yu Bray­za­nın Dağ­lıq Qa­ra­bağ­da re­fe­ren­dum ke­çi­ril­mə­si və böl­gə­nin müs­tə­qil ol­ma eh­ti­ma­lı ilə bağ­lı səs­lən­dir­di­yi fi­kir­lər eti­raz do­ğu­rub. Da­ha də­qiq de­sək, ame­ri­ka­lı dip­lo­mat Dağ­lıq Qa­ra­ba­ğın Azər­bay­ca­nın tər­ki­bin­də qa­la­ca­ğı­nın və ya­xud müs­tə­qil­lik qa­za­na­ca­ğı­nın re­fe­ren­dum yo­lu ilə həll edi­lə bi­lə­cə­yi­ni gün­də­mə gə­ti­rib. M.Bray­za­nın Mosk­va­da səs­lən­dir­di­yi bu bə­ya­nat Azər­bay­ca­nın əra­zi bü­töv­lü­yü üçün cid­di təh­lü­kə­dir. Çün­ki bu fi­kir­lər ABŞ-ın sı­ra­vi və­tən­da­şı­na de­yil, rəs­mi və­zi­fə­li şəx­si­nə, Dağ­lıq Qa­ra­bağ prob­le­mi­nin həl­li ilə bağ­lı bir­ba­şa ça­lış­ma­lar apa­ran bir nü­ma­yən­də­si­nə məx­sus­dur. Bray­za­nın bu sen­sa­si­on açıq­la­ma­sı ilə bağ­lı ic­ti­ma­iy­yət nü­ma­yən­də­lə­ri­nin də fi­kir­lə­ri­ni öy­rən­dik. Qa­ra­bağ Azad­lıq Təş­ki­la­tı­nın səd­ri Akif Na­ğı bil­di­rib ki, təm­sil et­di­yi qu­ru­mun bu bə­ya­na­ta mü­na­si­bə­ti mən­fi­dir: "Bu­nun­la bağ­lı QAT-ın bə­ya­na­tı da ol­du. Hər şey ay­dın­dır. Bi­zim də­fə­lər­lə de­di­yi­miz mə­sə­lə­ni Met­yu Bray­za açıq­la­ya­raq eti­raf edib. M.Bray­za de­yir ki, da­nı­şıq­lar­da Dağ­lıq Qa­ra­ba­ğın ət­ra­fın­da­kı 7 ra­yo­nun azad olun­ma­sı, ət­ra­fa sülh­mə­ram­lı qüv­və­lə­rin yer­ləş­di­ril­mə­si və sta­tus­la bağ­lı re­fe­ren­du­mun ke­çi­ril­mə­si mü­za­ki­rə olu­nur. Dağ­lıq Qa­ra­bağ­dan da­nı­şar­kən şərh­siz-fi­lan­sız "res­pub­li­ka əha­li­si" de­yə­rək qon­dar­ma re­ji­mi nzər­də tu­tur. Onun de­di­yi­nə gö­rə, Azər­bay­ca­nın tər­ki­bin­də qa­lıb-qal­ma­ma­ğı hə­min "res­pub­li­ka"nın əha­li­si həll et­mə­li­dir. Bun­lar ay­dın gös­tə­rir ki, həm­sədr­lə­rin, xü­su­si­lə ame­ri­ka­lı həm­səd­rin da­nı­şıq­lar­da möv­qe­yi nə­dən iba­rət­dir. Bu­ra­da söh­bət on­dan iba­rət­dir ki, Dağ­lıq Qa­ra­bağ əra­zi­lə­ri həm hü­qu­qi şə­kil­də, həm də bey­nəl­xalq tə­mi­nat­la əsas­lan­dı­rı­la­raq Er­mə­nis­ta­na ve­ril­mə­li­dir". QAT səd­ri he­sab edir ki, bu bə­ya­nat Minsk qru­pu çər­çi­və­sin­də apa­rı­lan da­nı­şıq­la­rın ma­hiy­yə­ti­nə ay­dın­lıq gə­ti­rib: "Ey­ni za­man­da Azər­bay­can tə­rə­fi­nin M.Bray­za­nın bə­ya­na­tı ilə bağ­lı söy­lə­di­yi fi­kir­lər do­la­şıq­lı­ğı və qey­ri-mü­əy­yən­li­yi ilə se­çi­lir. Azər­bay­ca­nın hət­ta 15-20 il­dən son­ra be­lə re­fe­ren­du­ma ra­zı­laş­ma­sı o de­mək­dir ki, Dağ­lıq Qa­ra­ba­ğın mü­ba­hi­sə­li əra­zi ol­du­ğu eti­raf edi­lir. Ona gö­rə də Azər­bay­can heç bir hal­da, heç 100 il­dən son­ra da re­fe­ren­dum ke­çi­ril­mə­si mə­sə­lə­si­ni mü­za­ki­rə et­mə­mə­li­dir. Di­gər tə­rəf­dən Dağ­lıq Qa­ra­ba­ğın sta­tu­su­nun Azər­bay­ca­nın əra­zi bü­töv­lü­yü da­xi­lin­də həll edil­mə­si fik­ri irə­li sü­rü­lür. Azər­bay­can ay­dın­lıq gə­tir­mə­li­dir ki, M.Bray­za­nın açıq­la­ma­sı ilə bi­zim rəs­mi­lə­rin fi­kir­lə­ri nə üçün zid­diy­yət təş­kil edir? Ya­xud Er­mə­nis­tan rəs­mi­lə­ri­lə M.Bray­za­nın in­di de­di­yi söz­lə­rin üst-üs­tə düş­mə­si­nin sə­bəb­lə­ri açıq­lan­ma­lı­dır. Əgər be­lə­dir­sə, rəs­mi qay­da­da tə­ləb edil­mə­li­dir ki, Minsk qru­pu­nun həm­sədr­lə­ri sta­tus­dan da­nı­şar­kən bu­nun Azər­bay­ca­nın əra­zi bü­töv­lü­yü çər­çi­və­sin­də həll edi­lə­cə­yi­ni bil­dir­sin­lər. Elə de­yil­sə, cə­miy­yə­ti al­dat­maq la­zım de­yil və Azər­bay­can be­lə da­nı­şıq­lar­dan bir­mə­na­lı şə­kil­də im­ti­na et­mə­li­dir. Heç bir hal­da re­fe­ren­dum, səs­ver­mə, sülh­mə­ram­lı qüv­və­lə­rin ora yer­ləş­di­ril­mə­si mü­za­ki­rə ob­yek­ti ol­ma­ma­lı­dır". Ümid Par­ti­ya­sı­nın səd­ri, mil­lət və­ki­li İq­bal Ağa­za­də bil­di­rib ki, bu tip­li bə­ya­nat­lar həm­sədr­lə­rin və on­la­rın təm­sil et­dik­lə­ri döv­lət­lə­rin dü­şün­cə və ar­zu­la­rı­dır: "Prob­le­min həl­li Azər­bay­can xal­qın­dan və Er­mə­nis­tan xal­qın­dan as­lı­dır. Tə­rəf­lər bu ba­rə­də mü­əy­yən ra­zı­lı­ğa gə­lə bil­sə­lər, bu al­qış­la­na­caq. Am­ma hər han­sı bir tə­rəf, is­tər ABŞ, is­tər Ru­si­ya, is­tər­sə də Fran­sa heç bir tə­rə­fə təz­yiq edib hə­min va­ri­an­tı qə­bul et­dir­mə­yə səy gös­tə­rə bil­mə­yə­cək. Bu­nu ATƏT-in Minsk qru­pu çər­çi­və­sin­də ge­dən da­nı­şıq­lar­da həm­sədr döv­lət­lər öz­lə­ri də bə­yan edib­lər. Ona gö­rə də ki­min ha­ra­da, han­sı bə­ya­nat ver­mə­yi prob­le­min həl­li­nə bu və ya di­gər şə­kil­də tə­sir gös­tə­rə bil­məz. Bu, sa­də­cə ola­raq ay­rı-ay­rı dö­nəm­lər­də tə­rəf­lə­rin ba­xış­la­rı­nı əks et­di­rən fi­kir­lər­dir". Onun qə­naə­tin­cə, be­lə bir bə­ya­na­tın or­ta­ya çıx­ma­sı­nın sə­bə­bi Er­mə­nis­tan­da­kı da­xi­li-si­ya­si və­ziy­yə­tin gər­gin ol­ma­sı ilə bağ­lı­dır. Ana Və­tən Par­ti­ya­sı­nın sədr müa­vi­ni, mil­lət və­ki­li Za­hid Oruc bil­di­rib ki, bey­nəl­xalq si­ya­sət­də mü­hüm qay­da­lar­dan bi­ri də­qiq prin­sip­lə­rə əməl et­mək­dir: "Hər han­sı öl­kə­nin ma­raq­la­rı qo­ru­nar­kən də hə­min prin­sip­lə­rə əsas­lan­maq la­zım­dır. Əks hal­da bun­lar si­ya­sət ol­maz­dı. Çox is­tər­dim ki, Ame­ri­ka ki­mi mü­hüm öl­kə­nin ma­raq­la­rı­nı tə­min edən Met­yu Bray­za sta­tu­su­na mü­va­fiq qay­da­da elə dav­ra­nış­lar və möv­qe­lər gös­tər­miş ol­sun ki, bu, sa­də­cə ola­raq özü-özü­nü tək­zib edən möv­qe­siz­li­yin möv­qe ol­du­ğu qə­naə­ti­ni ya­rat­ma­sın. Si­ya­si tex­no­lo­gi­ya­lar­da be­lə bir qay­da var ki, ic­ti­mai rə­yə səhv fi­kir­lər ye­ri­dir, son­ra onu tək­zib edir­sən. Ma­hiy­yət isə on­dan iba­rət­dir ki, hə­min möv­qe­lər bu və ya di­gər də­rə­cə­də özü­nə tə­sir ya­ra­dır, müx­tə­lif təh­lil­lə­rə sə­bəb olur. Yə­ni bir növ iz qo­yur. M.Bray­za­nın fəa­liy­yə­ti­nə nə­zər sa­lan eks­pert­lər haq­lı qə­naə­tə gə­lib­lər ki, o bun­la­rı məq­səd­li şə­kil­də edir. Bu­ra­da he­sab­lan­mış də­qiq hə­dəf­lər var". "Biz M.Bray­za­nı me­dia sə­viy­yə­sin­də tən­qid et­mək­dən qur­tar­ma­lı­yıq. He­sab et­mə­li­yik ki, ona konk­ret proq­ram­lar ve­ri­lib. Gö­rü­nür, Ko­so­vo mə­sə­lə­sin­dən son­ra ic­ti­mai rə­yi bu is­ti­qa­mət­də ha­zır­la­maq yo­lun­da ad­dım­lar atır. Biz isə də­qiq ün­van­lar­la iş­lə­mə­li­yik". Klas­sik Xalq Cəb­hə­si Par­ti­ya­sı­nın səd­ri Mir­mah­mud Mi­rə­li­oğ­lu bil­di­rib ki, M.Bray­za­dan və ya­xud baş­qa bir həm­sədr­dən, onun təm­sil et­di­yi öl­kə­dən nə isə göz­lə­mək doğ­ru de­yil. M.Mi­rə­li­oğ­lu M.Bray­za­nın açıq­la­ma­sın­dan na­ra­zı qal­dı­ğı­nı giz­lət­mə­yib. M.Mi­rə­li­oğ­lu he­sab edir ki, Azər­bay­ca­nın hət­ta 15-20 il­dən son­ra re­fe­ren­dum ke­çi­ril­mə eh­ti­ma­lı­nı gün­də­mə gə­tir­mə­si yan­lış ad­dım­dır. O, son­da iq­ti­dar­la­rın də­yiş­di­yi­ni, və­tə­nin isə bir ol­du­ğu­nu diq­qə­tə çat­dı­rıb. KXCP səd­ri bil­di­rib ki, ic­ti­mai rə­yi jur­na­list­lər for­ma­laş­dı­rır: "Şü­kür­lər ol­sun ki, bi­zim bü­tün te­le­ka­nal­la­rı­mız an­caq şou­lar gös­tə­rir, ki­min­sə ge­yi­mi­ni, da­nı­şı­ğı­nı mü­za­ki­rə­yə çı­xa­rır. Am­ma cid­di si­ya­si mə­sə­lə­lər­dən da­nı­şıl­mır. Ona gö­rə də ic­ti­mai rəy bi­lə­rək­dən çaş­dı­rı­lır və baş­qa is­ti­qa­mə­tə yö­nəl­di­lir. Gü­nün bi­rin­də ha­zır­kı mü­na­si­bə­ti də­yiş­dir­mək müm­kün­dür. Sa­də­cə ola­raq si­ya­si ira­də la­zım­dır. Bu qə­rar on­dan iba­rət ola­caq ki, han­sı­sa döv­lə­tin de­yil, məhz Azər­bay­ca­nın möv­qe­yi ön­də ola­caq". Po­li­to­loq Qa­bil Hü­seyn­li mə­sə­lə ilə bağ­lı ma­raq­lı in­for­ma­si­ya ve­rib. Onun söz­lə­ri­nə gö­rə, M.Bray­za­nın çı­xı­şı­nın in­gi­lis di­lin­də olan va­ri­an­tı er­mə­ni KİV-də ya­yı­lan va­ri­ant­dan fərq­lə­nir: "Əgər in­gi­lis mət­bua­tı va­si­tə­si­lə ya­yıl­mış va­ri­ant­da dip­lo­ma­tın fi­kir­lə­ri ki­fa­yət qə­dər öl­çü­lü-bi­çi­li gö­rü­nür­sə, er­mə­ni KİV-i va­si­tə­si­lə ya­yı­lan va­ri­ant­da mə­sə­lə­lər bir xey­li çar­pı­cı gös­tə­ri­lir, re­fe­ren­dum va­ri­an­tı qa­bar­dı­lır, Dağ­lıq Qa­ra­bağ er­mə­ni­lə­ri­nin müs­tə­qil­li­yi ide­ya­sı­nın ön pla­na çə­kil­di­yi vur­ğu­la­nır. Am­ma in­gi­lis va­ri­an­tın­da Azər­bay­ca­nın əra­zi bü­töv­lü­yü mə­sə­lə­si də, öz mü­qəd­də­ra­tı­nı tə­yin et­mə hü­qu­qu mə­sə­lə­lə­ri də de­yi­lir. Bun­la­rın mü­əy­yən müd­dət­dən son­ra mü­za­ki­rə möv­zu­su ola­ca­ğı, xü­su­si­lə er­mə­ni qo­şun­la­rı­nın çı­xa­rı­la­ca­ğı, qaç­qın­la­rın ata-ba­ba yurd­la­rı­na qa­yı­dı­şın­dan son­ra tə­rəf­lər ara­sın­da mak­si­mum eti­mad mü­hi­ti for­ma­laş­dıq­dan son­ra məs­lə­hət­ləş­mə­lər möv­zu­su ola bi­lə­cə­yi de­yi­lir". Q.Hü­seyn­li rəs­mi Ba­kı­nın 15-20 il­dən son­ra re­fe­ren­du­mun da­nı­şıq­lar möv­zu­su ola bil­mə­si eh­ti­ma­lı­nı gün­də­mə gə­tir­mə­si­nə də mü­na­si­bət bil­di­rib: "Düz­dür, da­nı­şıq­lar Mad­rid gö­rü­şün­də əl­də edil­miş ra­zı­laş­ma­la­ra uy­ğun apa­rı­lır. Hə­min ra­zı­laş­ma­lar­da da re­fe­ren­dum mə­sə­lə­si, Dağ­lıq Qa­ra­ba­ğın sta­tu­su­nun re­fe­ren­dum va­si­tə­si­lə həll edil­mə­si mə­sə­lə­si var. Am­ma hə­lə ki nə re­fe­ren­dum mə­sə­lə­si­nin, nə də re­gio­na sülh­mə­ram­lı qüv­və­lə­rin yer­ləş­di­ril­mə­si mə­sə­lə­si­nin Azər­bay­can rəs­mi­lə­ri tə­rə­fin­dən vur­ğu­lan­ma­sı­nın şa­hi­di ol­ma­mı­şam. Ona gö­rə də bu mə­sə­lə ət­ra­fın­da ge­niş şərh ve­rə bil­mi­rəm". Mü­ba­riz sherg