Türk dünyasının xilası birlikdən keçir Agah Oktay Güner: "Biz bu yola çıxarkən Allaha sığınıb, "zəfər qazanacağıq" deməliyik" Nadir AZƏRİ. Agah Oktay Güner iqtisadi elmlər doktoru və hüquqşünasdır. Türkiyədə 1980-ci il hərbi çevrilişindn öncə Süleyman Dəmirəlin rəhbərliyi ilə qurulan koalisiya hökumətində mərhum Alparslan Türkeşlə birlikdə nazir postu alan 4 MHP üzvündən biri olub və həmin vaxt ticarət naziri postunu tutub. 1980-ci ildə baş verən hərbi çevrilişdən sonra məhkəmədə edam tələbi ilə baş-başa qalıb. Lakin bir zamanlar onun edamını tələb edən 8 hakim 8,5 il sonra onun bəraətini istəyib. 9 nəfərlik məhkəmə heyəti də yekdilliklə bəraətinə qərar verib. Hərbi çevrilişdən sonra MHP-nin genel başqanı Alparslan Türkeş də daxil olmaqla partiyanın öndə gedən şəxslərinə qarşı 10 illik siyasət qadağası tətbiq edilib. Agah Oktay Güner 12 il sonra Ana Vətən Partiyası (ANAP) sıralarına qoşulub və Məsud Yılmazla birlikdə (Həmin vaxt Turqut Özal ANAP başqanlığından ayrılıb, prezident postunu tuturdu -red.) 13 il siyasətdə olub. Bu illər ərzində ANAP genel başqanının baş yardımçısı olmaqla yanaşı, mədəniyyət naziri postunu tutub. Eyni zamanda, Avropa Şurası Parlament Assambleyası siyasi şurasının üzvü və büdcə komissiyasının başqanı olub. İki il dalbadal BMT Baş Assambleyasında Türkiyə Böyük Millət Məclisini təmsil edən heyətin üzvü olub. İqtisadiyyatla bağlı bir sıra əsərlərin müəllifidir. Eyni zamanda, bir sıra xarici alimlərin əsərlərini türk dilinə tərcümə edib. Hazırda Türkiyə Ekonomi və Sosyal Araşdırmalar Vəqfinin başqanı olan Agah Oktay Güner Bakıda olarkən "Xəzər"ə verdiyi müsahibəsini ata və ana xəttinin haradan gəlməsinə dair məlumatla başladı. - Mən Bayburtdanam. Ata tərəfim məhşur akınçı ailəsindəndir. Onlar Balkanlardan Krıma, Krımdan Qafqaza, Qafqazdan isə Bayburta köç ediblər. Ana tərəfim isə buxaralıdır. Bayburt çığatay türkcəsi dairəsinə daxildir. Bayburtda da cığatay ləhcəsində danışılır. Mən Azərbaycan türkləri ilə qarşılaşdığım zaman sanki nənəmi və babamı dinləyirəm. Eyni zamanda, mətbəxlərimiz də eynidir. Bakıda olarkən dolma yedim və bu, eyni ilə nənəmin bişirdiyi dolmanı xatırlatdı. - Azərbaycanla bağlı təəssüratlarınız necədir? - Azərbaycanın müstəqilliyi və inkişafı bizi sevindirir. Azərbaycan ağıllı bir xətt yürüdür. Biz də bütün gücümüzlə Azərbaycanın yüksəlişinə yardımçı olmaq istəyirik. - Bakıya səfərinizdə məqsəd nədir? - Səfərdə məqsəd azərbaycanlıların soyqırımı ilə bağlı tədbirdə iştirak etmək idi. Biz Qubada olduq və oradakı kütləvi məzarlığı ziyarət etdik. Ziyarət zamanı bir daha bu fikrə gəldim ki, əgər türksünüzsə, o zaman sizin qədəriniz qətl edilmək olacaq. Bu gün Kıbrısda, yaxud da Türkiyədə Sarıqamışda, Qarsda, İzmirdə, Yalovada eyni məzarları görmək mümkündür. Əsrlər boyu yunan, rus, italyan, ingilis və erməni bizi qırıb. Bizim bir reallığı görməyimiz vacibdir. Türk ancaq digər türklərlə bərabər olanda güclü olur. Mən türk dövlət adamlarını bir masa ətrafına toplaşmağa dəvət edirəm. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın dəyərli Prezidenti bu tədbirə rəhbərlik edə bilər. - Maraqlıdır, dediyiniz toplantının məqsədi nə olmalıdır? - Düşünürəm ki, ermənilərlə bağlı bir ortaq siyasət müəyyən edilməlidir. BMT-də türk dövlətlərinin fərqli səs vermələri çox təəssüfdoğuran hadisədir. İkincisi, türk dövlətləri başçıları bu kütləvi məzarların fotolarını Nyu-Yorkda, BMT-nin binasında ortaq mətbuat konfransı keçirməklə dünyaya çatdırsalar, bunun böyük əks-sədası olar. Bu, dünya üzərində bir bomba kimi partlayar. Heç bir xarici agentlik bu xəbəri yayımlamamaq istəməz. Üçüncüsü, türk dünyası ciddi bir plana möhtacdır. Yəni, ortaq bir inkişaf planı hazırlamalıyıq. Hər bir türk dövlətinin nə edəcəyi həmin plan əsasında müəyyənləşdirilməlidir. Daha dəqiq desək, hər bir dövlətin inkişaf üçün hansı məhsulun istehsalına üstünlük verəcəyi həmin planda öz əksini tapmalıdır. Eyni zamanda, türk millətini birləşdirəcək xüsusi plan hazırlanmalıdır. Bunun üçün mənim təkliflərim var. - Mümkünsə həmin təklifləri açıqlayın. - Bu planı qartala bənzədirəm. Qartalın qanadlarından biri mədəni, digəri iqtisadi, qartalın gövdəsi isə xarici siyasət planlamasını özündə əks etdirməlidir. Mədəni planlamada türk xalqlarının tanınmış ədib və şairləri hər bir türk xalqına geniş şəkildə tanıdılmalıdır. Onu da deyim ki, Azərbaycanda elm və sənətə, türk xalqlarının ədəbiyyat və tarixinə böyük diqqət göstərilir. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın bu işi ümumilikdə türk dünyasına nümunə olmalı və bu işlərin türk dünyasında da effekt verməsi üçün önə çıxmalıdır. Şah İsmayıl Xətai deyir ki, "Ləl daşını çay daşına qatma, qardaş". Əgər sən çay daşı ilə ləl daşını bir-birinə qarışdırsan, milli dəyərlərin qiymətini bilməzsən. Böyük adamlar göydəki ulduzlar kimidir, onların işıqları sönməz. Dədə Qorqudu bu millət yetişdirib. Dədə Qorqudu, Manası, Gilqamışı, Erkeneqonu vətən övladlarına öyrətmək zorundayıq. Bu dastanları bilməyən bir vətən övladı hansı şəkildə milli şüur sahibi ola bilər? Deməli, türk dünyasında tarixin öyrədilməsinə böyük diqqət vermək lazımdır. Tarix bilgisi tarix mədəniyyətinə, tarix mədəniyyəti isə tarix şüuruna güc verər. Tarix şüuru olmadan heç bir məmləkəti idarə etmək olmaz. - Bəs, qartalın digər qanadı? Yəni, iqtisadi baxımdan nə etməliyik? - Təəssüflər olsun ki, bu gün türk dünyasında böyük israf var. Türkiyənin bu istiqamətdə çox yaxşı yetişmiş kadrları mövcuddur. Türkiyə planlama məsələsində xeyli önə çıxıb. Deməli, öncə bundan yararlanmalı və ardınca da türk dünyasında vahid iqtisadi məkanın formalaşdırılmasına nail olmalıyıq. Məsələn, Qubaya gedərkən münbit və boş bir ərazi gördüm. Orada heyvanlar otlasa da, bir dəri-bir sümük olduqları nəzərə çarpırdı. Deməli, bir əkin planlamasına ehtiyac var. Bunun üçün hər bir türk respublikasının daha keyfiyyətli hansı məhsulu yetişdirdiyi müəyyənləşdirilməlidir. Bu zaman türk dünyası əkin bitkilərinin nə həddindən artıq çoxluğundan, nə də azlığından əziyyət çəkməyəcək. Yəni, hər bir ölkə yetişdirdiyi məhsulun əvəzinə digər türk respublikasından ona lazım olan məhsulu alacaq. Bir-birimizdən mal alıb, mal verəcəyik. Bunu bacara bilsək, istehsal gücümüz və qazancımız çox yüksələcək. Dediyim planlamanı digər sahələrdə də reallaşdırmaqla türk dünyasının iqtisadi inkişafına nail ola biləcəyik. Bunlardan sonra isə sürətlə bir ortaq bankın qurulmasına nail olmalıyıq. Deyək ki, Türk Dövlətləri İnkişaf Bankı adlanacaq bu banka hər bir türk dövləti bərabər şəkildə ortaq olmalıdır. Həmin bankın verdiyi kreditlər isə iqtisadi layihələrin reallaşmasına yardım edə bilər. Bu istiqamətdə uğur qazanmaq üçün eyni zamanda ortaq bir layihə ofisinə də ehtiyacımız var. Çünki layihə olmadan fabrik yaranmaz, sənaye, kənd təsərrüfatı və ümumilikdə inkişaf olmaz. Bu sırada türk ölkələrinin ortaq turizm siyasətinin formalaşmasına da ehtiyacımız var. Bütün bunlarla yanaşı, ortaq yol, hava və dəniz nəqliyyatı şirkətləri qurmalıyıq. Yəni, atıla biləcək çox addımlar var. - Sadəcə, bunların reallaşmasına başlamaq lazımdır? - Bəli. Mən bunu çox təəssüf hissi ilə qeyd edirəm. SSRİ zamanında türk dünyasının şairləri və ədibləri daha tez-tez görüşərdilər. İndi isə nədənsə bir-birlərini az-az görürlər. Ona görə də birləşmək, bütünləşmək zamanıdır. - Bu birlik üçün türk dünyasının vahid əlifbasının yaradılması da vacibdirmi? - Əlbəttə vacibdir. Əlifba məsələsi ilkin şərtdir. Əlifba birliyini formalaşdırmaq lazımdır. Dil birliyi olmadan digər birliyi yaratmaq olmaz. Yəhudilər üç min il dövlətsiz yaşadılar. Lakin bu üç min il ərzində onları dilləri qorudu və xilas etdi. Onun üçün dilimizi çox yaxşı qorumaq zorundayıq. Bu gün texniki yeniliklər ucbatından türkcəyə durmadan əcnəbi kəlmələr daxil olur. Fransızlar bunu gördülər və ofis yaratdılar. Dedilər ki, hər gələn yeni sözün fransızcasını tapmalısınız. Biz də bunu etməliyik. Eyni zamanda, dövlətçilik tarixlərimizi unutmamalıyıq. Atatürk ölən bir imperatorluqdan milli dövlət çıxardı. Heydər Əliyev sovet işğalından sonra meydana gələn böyük çaxnaşma içərisindən bir Azərbaycan çıxardı. Onlar böyük insanlardır. Onların etdiklərindən ilham almağımız lazımdır. Mən baxıb görürəm ki, Azərbaycanın hörmətli Prezidenti İlham Əliyev də atasının yolunu davam etdirir. Bunları yaxşı dəyərləndirməyimiz lazımdır. - Bəs, xarici siyasət məsələsində nə edilməlidir? - Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, xarici siyasət qartalın gövdəsini təşkil etməlidir. Ortaq iqtisadi və mədəni siyasətin formalaşması isə xarici siyasətin özülünü qoymuş olar. Onun üçün də mən həmişə öncə mədəniyyət, sonra iqtisadiyyat, daha sonra isə xarici siyasət deyirəm. Ortaq xarici siyasətin ilkin nöqtəsi isə "ortaq erməni siyasəti"ndən keçir. Öncə "ortaq erməni siyasəti"ndə razılığa gəlsək, sonrası asan olacaq. Çünki türk dünyasının əsas problemi olan erməni məsələsinə qarşı vahid siyasi xəttin reallaşdırılmağa başlanması ortaq xarici siyasət qatarımızın yola çıxmasına təkan verəcək. - Türk dünyasının birliyindən danışırsınız. Amma bu birliyə qarşı olan beynəlxalq güclər də var... - Düzdür, var. Özü də bu birliyin baş tutmaması üçün onlar dünyanı başımıza dar edəcəklər. Amma biz bütün çətinlikləri aşacağıq və aşmaq zorundayıq. Atatürk deyir ki, zəfər "zəfər mənimdir" deyənindir. Biz də bu yola çıxarkən Allaha sığınıb, "zəfər qazanacağıq" deməliyik. - Bu gün Türkiyədə baş verən olaylar xaosa çevrilə bilərmi? - Xeyr. Heç bir xaos gözlənilmir. Türkiyə Cümhuriyyəti bir hüquq dövlətidir. Türkiyənin Anayasası var. Türkiyədə oturuşmuş qurumlar var. Heç kimsə Türkiyənin Anayasasını aşa bilməz. Türkiyə dövləti çox güclüdür. Qarışıqlıq yaratmaq istəyənləri əzib, kənara atar. - Bəs, Türkiyə dünyəvilikdən və Atatürk prinsiplərindən imtina edə bilərmi? - Heç bir vaxt. Bu mümkün deyil. Belə bir şey heç zaman olmaz. Türkiyənin Atatürk prinsiplərindən üz döndərməsi heç bir halda mümkün deyil. www.xazar.az