GUNAZ.TV
GÜNEY AZƏRBAYCANIN AZADLIQ SƏSİ
Şolts: NATO və Rusiya arasında müharibənin olmaması üçün əlimdən gələni edəcəm
Ərdoğan: Qarabağda hansı addımı atdıqsa, qarşımıza böyük qlobal ittifaq çıxdı
“Stadiumda bir oturacaq mənim haqqımdır” kompaniyasına start verilib
“İran rejimi Azərbaycan türklərini respublikanın siyasət işlərindən kənarlaşdırmaq istəyir” iranşünas mütəxəssis
Təbriz bazarında kafe restoranların fəaliyyət icazəsi ləğv edilib
Baş katib: KTMT üzvləri su uğrunda münaqişələrlə üzləşə bilər
Rusiya Ermənistan-Aİ-ABŞ görüşündən narahatdır
Urmu gölü ətrafında yenidən duz fırtınaları yüksəlib
Ombudsman Xankəndidə erməni əsilli sakinlərlə görüşüb
İnterpol cinayətkar dəstələrin dünya üzrə illik 3 trilyon gəlirləri olduğunu bildirib
Tehranda idman yarışında milli şüarlar səsləndirilib
Gilanda qadın hüquqları müdafiəçiləri barədə 60 il həbs qərarı çıxarıldı
Sergey Narışkin Şimali Koreyaya səfər edib
DTX rəisi: Fransa Ermənistanı yeni müharibəyə təhrik edir
Gənclər maddi ehtiyaca görə orqanlarını satır
Əli Nağıyev: Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanması üçün yaranmış şərait Fransanı ciddi narahat edir
İranda 1 milyona yaxın şagird təhsilalma hüququndan yararlana bilmir
Azərbaycan millisi İrəvana getməkdən imtina edib
İranda yol qəzalarında ölənlərin son statistikası açıqlandı
İstanbula səfər edən iranlı turistlərin sayı açıqlandı
Mayın sonundan başlayaraq Xocalıya ilk köç nəzərdə tutulub
KİV: Türkiyə, BƏƏ və Çin bankları Rusiya neftinin ödənişlərini gecikdirir
DİN: Xankəndinin təhlükəsiz şəhərə çevrilməsi üçün tədbirlər görülür
Şərqi Azərbaycana turist səfərlərində artım qeydə alınmayıb
Ukrayna ordusu Rusiyanın 10 PUA-sını vurub
"Hizbullah"ın İsrailə endirdiyi raket zərbəsi nəticəsində 1 nəfər ölüb
"Bloomberg": Makronun Ukrayna ilə bağlı açıqlamaları Vaşinqtonda narahatlıq yaradıb
Əli Xamənei yenidən fars dilinin durumundan narahat olduğunu bildirib
Beynəlxalq arxeoloji kompleksdə Azərbaycan rəqsi və əski ənənəsi icra olunub
"İran-Pakistan qaz borusu xətini dəstəkləmirik"- ABŞ
Təbrizdə şəxsi mənzildə partlayış olub: yaralananlar var
Türkiyənin Hannoverdəki Baş Konsulluğuna hücum olub
İsmayıl Haniyə Xamenei ilə görüşüb
Təbriz şəhəri küçələrində Orxun əlifbası və türk damğaları naxışlanıb
ABŞ SEPAH-ın Qüds Qüvvələri, digər qurum və şəxslərə sanksiya tətbiq edib
KİV: Ermənistan Ciliza kəndini Gürcüstana qaytarmağı planlaşdırır
İsrailin təhlükəsizlik rəsmisi: Bu hücum İrana cavabdır!
İranda çevik polis alayının zabiti güllələndi
İran Küveyti yenə hədələyib
İsmayıl Haniyə İrana gəlir
İranda tibbi xidmətlər tariflərinin artırılması qərara alınıb
Universitet müəllimi: Ən yaxşı müəllimlərimiz işdən qovulub
Ukrayna Rusiyanın Krımda ələ keçirdiyi desant gəmisinə raket zərbəsi endirib
Kreml rəhbərinin bu çıxışından sonra Rusiya arxivlərindəki mövcud xəritələrlə bağlı müxtəlif fikirlər yayılmağa başladı. Azərbaycanda və Ermənistanda sərhədlərin delimitasiyasının 20-30-cu illərin, ya da 70-80-ci illərin xəritələri əsasında aparılmasının vacibliyi haqqında fikirlər gündəmi zəbt etdi.
Bəs söhbət hansı xəritələrdən gedir? Ümumiyyətlə, Rusiya arxivlərindəki xəritələr və Sovet sosialist respublikalarının sərhəd və inzibati ərazi bölgüsünə dair arxiv sənədləri nədən xəbər verir?
Rusiya arxivlərində Azərbaycanla bağlı xəritələr, eləcə də keçmiş Sovet respublikalarının inzibati ərazi bölgüsünə dair arxiv sənədləri əsasən Rusiya Dövlət Kitabxanasının Kartoqrafiya bölməsində, eləcə də Rusiya İctimai Tarix Kitabxanasının arxivində saxlanılır.
Bu arxivlərdəki xəritələr Rusiya Silahlı Qüvvələrin Baş Qərargahında saxlanılan hərbi xəritələrin əsasında hazırlanıb. Ötən əsrin 20-ci illərindən 1985-ci ilə qədər müxtəlif dövrlərdə tərtib olunan bu xəritələrdə Azərbaycanın qonşu Ermənistan və Gürcüstanla sərhədləri dəqiq göstərilib.
Rusiyalı tarixçi: “Hərbi xəritələrdə inzibati ərazi bölgüsünün, sərhədlərin haradan keçməsinin heç bir önəmi yoxdur”
Rusiyalı tarixçi, siyasi ekspert Oleq Kuznetsov APA-ya açıqlamasında bildirib ki, hərbi xəritələr inzibati-ərazi bölgüsü xəritələri üçün texniki əsasdır: “Hər şeydən əvvəl başa düşmək lazımdır ki, Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargahındakı xəritələr hərbi fəaliyyətinin teatrlaşdırılmış xəritəsidir.
Bunlar qoşunların harada yerləşməsini göstərən xəritələrdir. Bu halda ordu üçün inzibati ərazi bölgüsünün, sərhədlərin haradan keçməsinin heç bir önəmi yoxdur. Hərbi xəritələrdə ərazinin relyefi, yaşayış məntəqələri, yollar və s. əks olunur. Lakin burada inzibati ərazi bölgüsü nəzərə alınmır. Hərbi xəritələrin əsasında inzibati ərazi bölgüsü xəritələri yaradılır.
O ki qaldı Rusiyanın dövlət arxivlərindəki xəritələrə, yəni, Rusiya Dövlət İctimai Tarix və Rusiya Dövlət Kitabxanalarında olan xəritələrə, bunlar inzibati ərazi sərhədlərini göstərən xəritələrdir. Məsələ ondadır ki, Baş Qərargahdakı xəritələr inzibati ərazi bölgüsünün əks olunduğu və dövlət sərhəd xəttinin, yəni, beynəlxalq hüquqi praktikada delimitasiya adlandırılan prosesin aparıldığı xəritələrin yaradılması üçün topoqrafik əsasdır.
Bu mənada baş qərargahdakı hərbi xəritələrdən ona görə istifadə olunur ki, onlar ən dəqiq xəritələr hesab olunur. Həmin xəritələr bir növ kartoqrafik və ya topoqrafik etalon sayılır.
Məhz bu xəritələrin əsasında sərhədlərin delimitasiyasi və demarkasiyası ilə bağlı siyasi məsləhətləşmələr aparılır. Daha sonra mütəxəssislər, topoqraflar, geodezistlər həmin xəritələr əsasında ərazilərə gedirlər, orada mühəndis texniki fəaliyyətlərə başlanılır, sərhəd xətləri, nişanları, dirəkləri quraşdırılır”.
1925-ci ilin Zaqafqaziya siyasi xəritəsi: “Stenpakert” yox, Xankəndi
Azərbaycana aid xəritələrin yerləşdiyi əsas arxiv Lenin adına Rusiya Dövlət Kitabxanasının “Paşkov Evi”ndə yerləşən kartoqrafiya bölməsidir. Burada Azərbaycana aid 9 ədəd xəritə mövcuddur.
Həmin xəritələrdən ən qədimi 1925-ci ildə çap olunan Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının siyasi xəritəsidir. Bu xəritədə Azərbaycanın qonşu Ermənistan və Gürcüstanla sərhədləri, o cümlədən 15 mahalı, bir muxtar vilayəti və muxtar respublikası qeyd olunub.
1925-ci ildə çap olunmasına baxmayaraq həmin xəritədə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin inzibati mərkəzi ermənilərin sonradan adlandırdığı Stepanakert kimi deyil, qədim adı olan Xankəndi şəhəri kimi göstərilib.
Bu arxivdə olan digər xəritələr isə Yermakovun 1928-ci və 1931-ci illərdə tərtib etdiyi “Qafqaz” adlı xəritələri, 1936-cı ildə çap olunan ağ kağız üzərində qara rəngli ştrixlərlə cızılan və sərhədlərin qeyd olunduğu “Z.S.F.S.R” xəritəsi, 1938-ci ildə Ümumrusiya Geoloji Fondu tərəfindən nəşr olunan xəritə, 1975, 80, 84 və 85-ci illərdə nəşr olunan SSRİ Nazirlər Sovetinin Geodeziya və Kartoqrafiya Baş İdarəsinin xəritələridir.
“1925-ci ilin xəritəsi və 1921-ci ildə imzalanan “Qars müqaviləsi” Azərbaycanla Ermənistan arasında hazırda dövlət sərhədinin delimitasiyası üçün başlanğıc nöqtəsi ola bilər”
Oleq Kuznetsov hesab edir ki, Rusiya arxivlərindəki xəritələr Azərbaycan və Ermənistan ərazilərinə münasibətdə dövlət siyasətinin necə inkişaf etdiyinin göstəricisidir: “SSRİ 1924-cü ildə yaranan zaman onun tərkibində hələ az dövlət vardı. Bunlar Rusiya, Belarus, Ukrayna və Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın daxil olduqları Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası idi. Zaqafqaziya Federasiyası Sovetlər İttifaqını təsis edən tam hüquqlu subyektlərdən biri olub.
Buna müvafiq olaraq öz ərazi bütövlüyünü göstərmək üçün Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası dövlətlərinin inzibati ərazi bölgüsünün əks olunduğu xəritənin tərtib olunmasına ehtiyac yaranıb.
1925-ci ilin Zaqafqaziya Siyasi Xəritəsi də bunun nəticəsində yaranıb. Məhz 1924-cü ildə müxtəlif yaşayış məntəqələrinin Zaqafqaziya Federasiyasının inzibati ərazi vahidlərinə aid edilməsi baş verdi.
Daha sonra isə yaşayış məntəqələri mahallar arasında bölündü. İnzibati sərhədləri təyin edən topoqrafik komissiyalar yaradıldı. Arxivdə olan 1925-ci ilin xəritəsi və eyni zamanda həmin dövrə aid kartoqrafik arxiv sənədlər toplusu və onların yazılı izahları Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının dövlət suverenliyinin formalaşmasının həmin dövrdə təqlididir.
Ona görə də, hesab edirəm ki, 1925-ci ilin xəritəsi və Cənubi Qafqazda sərhədləri müəyyən edən yeganə sənəd olan və beynəlxalq hüquq tərəfindən tanınan 1921-ci ildə imzalanmış Qars müqaviləsi Azərbaycanla Ermənistan arasında hazırda dövlət sərhədinin delimitasiyası üçün başlanğıc nöqtəsi ola bilər”.
Təkcə xəritələr deyil, Rusiya arxivlərindəki sənədlərdə Ermənistan ərazisində olan yer adlarının, toponimlərin sonradan necə erməniləşdirildiyinə, ermənilərin özününki hesab etdiyi dini abidələrin əslində alban dini abidələri olduğuna dair çoxsaylı faktlara rast gəlinir.
Azərbaycana aid xəritə, sərhəd və inzibati ərazi bölgüsünə dair sənədlər toplusunun olduğu ikinci məkan Rusiya İctimai Tarix Kitabxanasının arxividir. Burada Azərbaycanın Qədim və Orta əsrlər memarlıq abidələrinin xəritəsi, 1953-cü ildə SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin Geodeziya və Kartoqrafiya Baş İdarəsinin nəşri olan Azərbaycan SSR-in xəritəsi, eyni zamanda Ermənistan SSR-in coğrafi adlarının rus dilinə köçürülməsi haqqında təlimat, 1924, 1949, 1980-ci illərə aid Sovet İttifaqının inzibati-ərazi bölgüsünə dair arxiv sənədləri toplusu qorunub saxlanılır.
Azərbaycanın Qədim və Orta əsrlər memarlıq abidələrinin xəritəsində ölkəmizin ərazisində olan xristian məbədləri qədim Qafqaz Albaniyası abidələri kimi qeyd olunub.
Arxiv sənədləri toplusu: “Xankəndinin əsası 1752-ci ildə qoyulub, 1840-ci ildə isə rəsmən şəhər kimi təsdiqlənib. 1923-cü ildə isə şəhərin adı dəyişdirilərək “Stepanakert” adlandırılıb”
Rusiya İctimai Tarix Kitabxanasının arxivində aşkar etdiyimiz ən maraqlı sənədlərdən biri 1924-cü ildə nəşr olunan Sovetlər İttifaqının inzibati-ərazi bölgüsünə dair arxiv sənədləri toplusudur. Bu sənədlər toplusunda qədim Azərbaycan şəhəri olan Xankəndinin adının 1923-cü ildə dəyişdirilərək Stepanakert adlandırıldığı qeyd olunub. Həmin topluda Xankəndinin əsasının 1752-ci ildə qoyulduğu, 1840-ci ildə isə rəsmən şəhər kimi tanındığı göstərilib.
“1925-ci ilin Zaqafqaziya Siyasi xəritəsi əsasında hazırda Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin delimitasiyası aparılmalıdır. Bu, ən münasib xəritədir”
Rusiyalı tarixçi Oleq Kuznetsov Cənubi Qafqaz dövlətlərinin sərhəd məsələsinin beynəlxalq hüquq səviyyəsində yeganə həllinin Qars müqaviləsinin əlavələrinə müvafiq olaraq müəyyən edildiyini bildirib: “Məhz bu məlum hüquqi sənədə söykənərək sərhədlər haqqında danışmaq olar.
İnzibati ərazi bölgüsünə dair sənədlərin isə beynəlxalq hüquqi əhəmiyyəti yoxdur. Çünki bu, o zaman Sovetlər İttifaqının istisnasız olaraq daxili məsələsi olub. Hətta dövlətlərarası deyil, bəzən rayonlararası qərarlara aid olub. Rayon İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə bir kənd sovetinə aid ərazi, qonşu respublikanın kənd sovetinin tərkibinə verilib.
SSRİ tarixində belə məqamlar çox olub. Nəticədə Ermənistan Azərbaycanın torpaqları hesabına öz ərazilərini genişləndirib. Azərbaycanın ərazisi isə azalıb. Qars müqaviləsinə daha yaxın xəritə məhz 1925-ci ilin xəritəsidir. Məhz bu xəritənin əsasında Cənubi Qafqaz respublikalarının inzibati-ərazi bölgüsü aparılıb.
Ona görə də hesab edirəm ki, Sovetlər İttifaqının ən gənc dövrünə aid 1925-ci ilin Zaqafqaziya Siyasi xəritəsi əsasında hazırda Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin delimitasiyası aparılmalıdır. Bu, ən münasib xəritədir”.
İndi aydın olur ki, Ermənistan niyə görə sərhədlərin delimitasiyasının Sovetlər dövründəki xəritələr, xüsusi ilə də 1920-ci ilin xəritələri əsasında aparılmasına qarşı çıxır.
“ZSFSR xəritəsinə qayıtsaq, Qars müqaviləsinə müvafiq olaraq Ermənistan həmin əraziləri Azərbaycana qaytarmağa məcburdur”
Oleq Kuznetsov Sovetlər İttifaqının müəyyən mərhələlərində Ermənistanın Azərbaycanın torpaqları hesabına öz ərazilərini genişləndirdiyini söyləyib: “Ona görə ki, 1936-cı ildə Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası ləğv olunandan sonra Azərbaycanın ərazilərinin bir hissəsi Ermənistana verildi. Böyük Vətən müharibəsindən sonra, eləcə də ötən əsrin 70-80-ci illərində Ermənistan Azərbaycan torpaqları hesabına öz ərazilərini genişləndirməyə nail olmuşdu.
Ona görə də, indi Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası xəritəsinə qayıtsaq, Qars müqaviləsinə müvafiq olaraq Ermənistan həmin əraziləri Azərbaycana qaytarmağa məcburdur.
Zaqafqaziya Respublikasının xəritələrinə əsasən, nə Azərbaycanın Ermənistanda eksklavı, nə də Ermənistanın Azərbaycanda eksklavı mövcud olub.
Naxçıvanın Kərki kəndi, eləcə də Ermənistanla Azərbaycan sərhədindəki bir çox yaşayış məntəqələri Azərbaycana məxsus olub. Ona görə də, delimitasiya prosesində 1925-ci ilin Zaqafqaziya Respublikası xəritəsi əsas götürülsə, Ermənistan həmin əraziləri Azərbaycana qaytarmağa məcbur olacaq”.
Bu isə o deməkdir ki, o qədər böyük olmasa da, Azərbaycan ərazisi sərhədlərin delimitasiyasından sonra mütləq genişlənəcək. Çünki Azərbaycanın əlində həmin əraziləri qaytarmaq üçün bütün hüquqi əsaslar mövcuddur. (apa)
Ayxan
Ərdoğan: Qarabağda hansı addımı atdıqsa, qarşımıza böyük qlobal ittifaq çıxdı
“İran rejimi Azərbaycan türklərini respublikanın siyasət işlərindən kənarlaşdırmaq istəyir” iranşünas mütəxəssis
Təbriz bazarında kafe restoranların fəaliyyət icazəsi ləğv edilib
Tehranda idman yarışında milli şüarlar səsləndirilib
Gənclər maddi ehtiyaca görə orqanlarını satır
Əli Nağıyev: Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanması üçün yaranmış şərait Fransanı ciddi narahat edir
İranda 1 milyona yaxın şagird təhsilalma hüququndan yararlana bilmir
Mayın sonundan başlayaraq Xocalıya ilk köç nəzərdə tutulub
Ukrayna ordusu Rusiyanın 10 PUA-sını vurub
Əli Xamənei yenidən fars dilinin durumundan narahat olduğunu bildirib
ABŞ SEPAH-ın Qüds Qüvvələri, digər qurum və şəxslərə sanksiya tətbiq edib
KİV: Ermənistan Ciliza kəndini Gürcüstana qaytarmağı planlaşdırır
İsrailin təhlükəsizlik rəsmisi: Bu hücum İrana cavabdır!
Milli fəalın atası paylaşımına görə polisə çağırıldı
Təbrizli ekofəal həbs edilib
XİN Fransa Baş nazirini təxribat xarakterli bəyanatlara son qoymağa çağırıb
Güney Azərbaycanda yeni il Urmu İli elan olunub
Azərbaycan Prezidentinin NATO Baş katibi ilə təkbətək görüşü olub
Niger İrana uran satışı fikrindədir
Azərbaycan rəqsi müəllimi və mədəni fəal məhkəməyə çağırıldı
Oğuz tayfalarının damğalarını əks etdirən maket şəhərdən yığışdırılıb
Güney Azərbaycanın məşhur arxeoloji məkanında bayram tədbiri keçiriləcək
“TRACTOR In The UK” Komandası bayram münasuibəti ilə təbrik ünvanlayıb
XİN Fransa Baş nazirini təxribat xarakterli bəyanatlara son qoymağa çağırıb
Rusiya MSK prezident seçkilərinin nəticələrini təsdiqləyib, Putin xalqa müraciət edib
Milli fəalın atası paylaşımına görə polisə çağırıldı
Hakan Fidan: “Türkiyə gələcəyini Avropada görməyə davam edir”
Almaniya Ukraynaya “Tornado” döyüş təyyərələrini göndərə bilər
Təbrizli ekofəal həbs edilib
İran səfiri Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinə çağırıldı
"Məqsədimiz İranda cinayət törədənləri mühakiməyə çəkməkdir"- Cavid Rahman
ABŞ İranın raket proqramı ilə əlaqədar sanksiya tətbiq edib
Kreml: Rusiya hazırda müharibə vəziyyətindədir
"Tehran tərəfindən husilərə həmlələri dayandırın deyiləcəyini eşitmək istərdik"- ABŞ
"Tehran, Pekin və Moskvanın birləşməsi narahatlıq doğurur"- ABŞ
İranda benzin sərfiyyatı istehsal müvzinətini aşıb
“İrandan qaz borusunun çəkilməsi üçün ABŞ-ın bizə icazə verməsi lazım deyil”- İslamabad
Kandanın Miqrasiya Məhkəməsi kemiş İran rəsmisinə deportasiya qərarı çıxarıb