SON XƏBƏRLƏR

Xə­zər də­ni­zi "ni­faq al­ma­sı"na çev­ri­lir?!

2021.10.20, 07:36
Xə­zər də­ni­zi "ni­faq al­ma­sı"na çev­ri­lir?!

Gunaz.tv
Xə­zər də­ni­zi "ni­faq al­ma­sı"na çev­ri­lir?! 23190708.jpg Sa­hil­ya­nı döv­lət­lə­rin toq­qu­şan ma­raq­la­rı bu, su höv­zə­si­nin hü­qu­qi sta­tu­su­nun mü­əy­yən­ləş­di­ril­mə­si­nə im­kan ver­mir Xə­zər böh­ra­nı növ­bə­ti də­fə gün­də­mə gəl­mə­yə baş­la­yıb. Be­lə ki, Xə­zər də­ni­zi­nin hü­qu­qi sta­tu­su­nun mü­əy­yən­ləş­di­ril­mə­si pro­se­sin­də növ­bə­ti mər­hə­lə­yə start ve­ri­lə­cə­yi göz­lə­ni­lir. Hər hal­da, son mə­lu­mat­la­ra gö­rə, sa­hil­ya­nı döv­lət­lə­rin rəs­mi­lə­ri bu önəm­li prob­le­mi ni­zam­la­maq məq­sə­di­lə növ­bə­ti də­fə bi­ra­ra­ya gəl­mə­yə ha­zır­la­şır­lar. Hə­min mə­lu­mat­lar­da Xə­zər də­ni­zi­nin hü­qu­qi sta­tu­su­nun mü­əy­yən­ləş­di­ril­mə­si­nə da­ir sa­hil­ya­nı döv­lət­lə­rin rəs­mi­lə­rin­dən iba­rət iş­çi qru­pun bu də­fə Ba­kı­da top­la­na­ca­ğı bil­di­ri­lir. Bu ba­xım­dan, Xə­zər böh­ra­nı­nın ni­zam­lan­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də han­sı önəm­li ad­dım­la­rın atı­la­ca­ğı bö­yük ma­raq do­ğur­maq­da­dır. Onu da qeyd et­mək la­zım­dır ki, in­di­yə qə­dər bu prob­le­min həl­li is­ti­qa­mə­tin­də sa­hil­ya­nı döv­lət­lər ara­sın­da də­fə­lər­lə mü­za­ki­rə­lər apa­rı­lıb. An­caq bu­na bax­ma­ya­raq, Xə­zər böh­ra­nı­nın ni­zam­lan­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də elə də cid­di irə­li­lə­yiş­lə­rə na­il ol­maq müm­kün ol­ma­yıb. Hal­bu­ki Xə­zər də­ni­zi­nin sa­kit və təh­lü­kə­siz su höv­zə­si­nə çev­ril­mə­si ba­xı­mın­dan bu prob­le­min müm­kün qə­dər tez bir za­man­da həll edil­mə­si ol­duq­ca va­cib­dir. Düz­dür, Xə­zər də­ni­zi­nin hü­qu­qi sta­tu­su­nun mü­əy­yən­ləş­di­ril­mə­siy­lə bağ­lı mü­əy­yən nə­ti­cə­lə­rin əl­də olun­du­ğu­nu in­kar et­mək də qə­tiy­yən müm­kün de­yil. Ən azın­dan ona gö­rə ki, in­di­yə qə­dər üç sa­hil­ya­nı döv­lət öz ara­la­rın­da Xə­zər böh­ra­nıy­la bağ­lı möv­qe­lə­ri­ni ay­dın­laş­dır­ma­ğa na­il olub. Hət­ta bu ay­dın­laş­ma­nın üç sa­hil­ya­nı döv­lə­tin möv­qe­lə­ri­nin uz­laş­ma­sıy­la nə­ti­cə­lən­di­yi­ni də id­dia et­mək müm­kün­dür. Çün­ki hə­min öl­kə­lər bu möv­qe uz­laş­ma­sı­nın döv­lət­lə­ra­ra­sı mü­qa­vi­lər­lər­lə rəs­mi­ləş­di­ril­mə­si­nə də ar­tıq im­kan ta­pıb­lar. Mə­sə­lə on­da­dır ki, vax­ti­lə Xə­zə­rin hü­qu­qi sta­tu­suy­la bağ­lı üç sa­hil­ya­nı döv­lət - Azər­bay­can, Ru­si­ya və Qa­za­xıs­tan ara­sın­da uzun­müd­dət da­vam edən mü­za­ki­rə­lər müs­bət nə­ti­cə­lər­lə ye­kun­laş­mış­dı. Be­lə ki, adı­çə­ki­lən sa­hil­ya­nı döv­lət­lər Xə­zər də­ni­zi­nin or­ta xətt prin­si­pi üz­rə mil­li sek­tor­la­ra bö­lün­mə­si mə­sə­lə­sin­də or­taq an­laş­ma əl­də et­miş­di­lər. Nə­ti­cə­də, hə­min prin­sip çər­çi­və­sin­də adı­çə­ki­lən sa­hil­ya­nı döv­lət­lər ara­sın­da həm iki­tə­rəf­li, həm də üç­tə­rəf­li rəs­mi mü­qa­vi­lə­lər im­za­lan­mış­dı. Bü­tün bun­la­rı nə­zə­rə al­dıq­da, Xə­zər böh­ra­nı­nın ni­zam­lan­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də ümu­mi xa­rak­ter da­şı­ya bi­lə­cək hü­qu­qi ba­za­nın ar­tıq möv­cud ol­du­ğu­nu id­dia et­mək müm­kün­dür. Ən azın­dan ona gö­rə ki, in­di Xə­zər də­ni­zi­nin şi­mal his­sə­sin­də hü­qu­qi sta­tu­sun mü­əy­yən­ləş­di­ril­di­yi in­ka­re­dil­məz re­al­lıq­dır. Hal­bu­ki bu re­al­lıq hə­lə­lik Xə­zər böh­ra­nı­nın ni­zam­lan­ma ərə­fə­sin­də ol­du­ğu­nu id­dia et­mə­yə də qə­tiy­yən əsas ver­mir. Çün­ki Xə­zər də­ni­zi­nin cə­nub his­sə­sin­də ana­lo­ji an­laş­ma­nın əl­də olun­ma­sı in­di­ki si­tu­si­ya­da bir qə­dər prob­lem­li mə­sə­lə tə­si­ri ba­ğış­la­yır. Bu ba­xım­dan, Xə­zər böh­ra­nın ya­xın gə­lə­cək­də ni­zam­la­na­ca­ğı­na da­ir op­ti­mist proq­noz­la­rın irə­li sü­rül­mə­si hə­lə­lik bir qə­dər çə­tin­dir. Ma­raq­lı­dır ki, in­di bə­zi Qərb eks­pert­lə­ri Xə­zər də­ni­zi­ni hü­qu­qi cə­hət­dən ya­rıms­ta­tus­lu su höv­zə­si ki­mi təq­dim edir­lər. On­la­rın fik­rin­cə, Xə­zər də­ni­zi­nin şi­ma­lın­da və­ziy­yət nə qə­dər ay­dın­laş­mış ki­mi gö­rü­nür­sə, bu su höv­zə­si­nin cə­nub his­sə­sin­də si­tu­si­ya bir o qə­dər qə­liz­ləş­miş xa­rak­ter da­şı­yır. Ona gö­rə də, Qərb eks­pert­lər Xə­zər də­ni­zi­ni hə­lə də mü­ba­hi­sə­li su höv­zə­si ki­mi qə­bul et­dik­lə­ri­ni qə­tiy­yən giz­lət­mir­lər. Əs­lin­də, Qərb eks­pert­lə­ri­nin bu rəy­lə­rin­də hə­qi­qət pa­yı ol­ma­mış da de­yil. Ən azın­dan ona gö­rə ki, hə­min rəy­lə­rin cid­di şə­kil­də də­yiş­di­ril­mə­si üçün da­ha üç Xə­zər­ya­nı döv­lət ara­sın­da or­taq möv­qe­nin əl­də edil­mə­si ol­duq­ca va­cib­dir. Hal­bu­ki uzu­nil­lər­dən bə­ri bu­na is­rar­lı cəhd­lər gös­tə­ril­mə­si­nə bax­ma­ya­raq, hə­lə də be­lə bir möv­qe­yə na­il ol­maq çə­tin­lik tö­rət­mək­də­dir. Bu ba­xım­dan, Xə­zər böh­ra­nı­nın gə­lə­cək ta­le­yi­nin ne­cə ola­ca­ğı bir qə­dər mü­əm­ma­lı xa­rak­ter da­şı­yır. Mə­sə­lə on­da­dır ki, in­di Xə­zər böh­ra­nı­nın ni­zam­lan­ma­sı bir­ba­şa üç sa­hil­ya­nı döv­lə­tin - Azər­bay­can, Türk­mə­nis­tan və İra­nın sər­gi­lə­di­yi möv­qe­dən ası­lı və­ziy­yə­tə düş­müş ki­mi gö­rü­nür. Hal­bu­ki adı­çə­ki­lən bu üç döv­lə­tin möv­qe­lə­rin­də cid­di fərq­lə­rin möv­cud­lu­ğu açıq-aş­kar nə­zə­rə çarp­maq­da­dır. Üs­tə­lik, bu möv­qe fərq­lə­ri­nin hə­min döv­lət­lə­rin mil­li ma­raq­la­rı­nın kəs­kin şə­kil­də toq­quş­ma­sın­dan qay­naq­lan­dı­ğı da qə­tiy­yən diq­qət­dən ya­yın­mır. Ma­raq­lı­dır ki, Xə­zər böh­ra­nı­nın öz ak­tu­al­lı­ğı­nı qo­ru­yub sax­la­ma­sın­da İra­nın ro­lu da­ha qa­ba­rıq şə­kil­də se­zi­lir. Be­lə ki, rəs­mi Teh­ran Xə­zər də­ni­zi­nin hü­qu­qi sta­tu­su­nun mü­əy­yən­ləş­di­ril­mə­si pro­se­sin­də, de­mək olar, di­gər dörd sa­hil­ya­nı döv­lə­tin möv­qe­lə­riy­lə kəs­kin şə­kil­də toq­qu­şan id­dia­lar­la çı­xış et­mək­də­dir. Rəs­mi Teh­ran he­sab edir ki, Xə­zər də­ni­zi­ni or­ta xətt prin­si­pi ilə bö­lüş­dür­mək cəhd­lə­ri yol­ve­ril­məz­dir. İran Xə­zər də­ni­zi­nin məhz beş sa­hil­ya­nı döv­lət ara­sın­da bə­ra­bər pay­la­ra bö­lüş­dü­rül­mə­sin­də is­rar edir. Bu isə, di­gər sa­hil­ya­nı döv­lət­lər tə­rə­fin­dən qə­tiy­yən müs­bət qar­şı­lan­mır. Tə­bii ki, rəs­mi Teh­ra­nın be­lə fərq­li möv­qe tut­ma­sı heç də sə­bəb­siz de­yil. Be­lə ki, Xə­zər də­ni­zi­nin or­ta xətt prin­si­pi əsa­sın­da bö­lüş­dü­rül­mə­si ha­lın­da, İra­na di­gər sa­hil­ya­nı döv­lət­lər­lə mü­qa­yi­sə­də da­ha az pay dü­şə bi­lər. Hal­bu­ki bu va­ri­ant rəs­mi Teh­ra­nı qə­tiy­yən qa­ne et­mir. Ona gö­rə də, bü­tün müm­kün va­si­tə­lər­lə Xə­zər də­ni­zi­nin hü­qu­qi sta­tu­su­nun mü­əy­yən­ləş­di­ril­mə­siy­lə bağ­lı pro­se­sin müm­kün qə­dər uza­dıl­ma­sı­na və da­la­na di­rən­mə­si­nə yö­nə­lik ad­dım­lar at­maq­da da­vam edir. An­caq bir mə­sə­lə ay­dın­dır ki, Xə­zər də­ni­zi­nin İra­nın is­rar­la tə­ləb et­di­yi va­ri­ant üz­rə bö­lüş­dü­rül­mə­si heç vaxt müm­kün ol­ma­ya­caq. Ən azın­dan ona gö­rə ki, Ru­si­ya baş­da ol­maq­la heç bir sa­hil­ya­nı döv­lət bu­na ra­zı­lıq ver­məz. Çün­ki ra­zı­lıq ve­ri­lə­cə­yi təq­dir­də, Ru­si­ya da da­xil ol­maq­la, Xə­zər­ya­nı döv­lət­lər or­ta xətt prin­si­pi üz­rə böl­gü­də qis­mət­lə­ri­nə dü­şən pay­la­rın mü­əy­yən his­sə­sin­dən İra­nın xey­ri­nə im­ti­na et­mə­li olar­dı. İra­nın xey­ri­nə be­lə bir gü­zəşt­lə­rin olun­ma­sı isə, qə­tiy­yən inan­dı­rı­cı gö­rün­mür. Di­gər tə­rəf­dən, beş sa­hil­ya­nı döv­lət­dən üçü ar­tıq Xə­zər də­ni­zi­nin or­ta xətt prin­si­pi üz­rə bö­lün­mə­si­nə da­ir rəs­mi mü­qa­vi­lə im­za­la­yıb. Bu isə o de­mək­dir ki, Xə­zər də­ni­zi­nin məhz or­ta xətt prin­si­pi üz­rə bö­lüş­dü­rül­mə­si pro­se­si ge­ri­yə­dön­məz xa­rak­ter da­şı­yır. Bü­tün bun­la­ra bax­ma­ya­raq, Ru­si­ya və Qa­za­xıs­tan hə­lə­lik İra­nın dav­ra­nış­la­rı­na eti­raz et­mə­yə hə­vəs gös­tər­mir. Bi­rin­ci­si, bu dav­ra­nış­lar in­di­ki si­tu­si­ya­da adı­çə­ki­lən hər iki sa­hil­ya­nı döv­lə­tin ma­raq­la­rı­na elə də cid­di prob­lem ya­rat­mır. Di­gər tə­rəf­dən­sə, hət­ta rəs­mi Teh­ra­nın möv­qe­yi mü­əy­yən mə­na­da, Ru­si­ya­nın mə­na­fe­lə­ri­nə ca­vab da ve­rir. Çün­ki in­di­ki və­ziy­yət­də Xə­zər də­ni­zi mü­ba­hi­sə­li su höv­zə­si ki­mi qə­bul edil­di­yin­dən ABŞ və Qər­bin bu böl­gə­yə nü­fuz et­mə­si prob­lem­li xa­rak­ter da­şı­yır. Bu ba­xım­dan, Xə­zər böh­ra­nı­nın ni­zam­lan­ma­sı­na da­ir sa­hil­ya­nı döv­lət­lər ara­sın­da­kı növ­bə­ti mü­za­ki­rə­lə­rin han­sı­sa müs­bət nə­ti­cə­lər ve­rə­cə­yi hə­lə­lik o qə­dər də inan­dı­rı­cı gö­rün­mür. El­çin XA­LİD­BƏY­Lİ sherg

SEÇİLMİŞ XƏBƏRLƏR

Çox oxunanlar