آخرین خبرها

آغدام آدی‌نین آنلامی – کیومرث ایسلامی

۱۴۰۰.۰۷.۲۸, ۰۷:۳۶
آغدام آدی‌نین آنلامی – کیومرث ایسلامی

Gunaz.tv

ائو-اینسانلارین أساس یاشاییش واسیطه‌لرینده اولوب، اونلارین طبیعی و اؤنملی دینجلمه‌لرینی، تصرروفات، معیشت و حیاتی ایستکلرینی تأمین ائدن اؤنملی مدنییت آبیده‌سی‌دیر. یاشاییش ائولری‌نین چئشیدلی تیپلری‌نین فورمالاشماسیندا اینشاعات ماتئریاللاری اؤنملی یئر ألده ائتمیشدیر. آزربایجان طبیعی-جوغرافی و ایقلیم دورومونون، بیرده توپوقرافیک قورولوشونون چئشیدلیگی، بورادا اینشاعات ماتئریاللاری‌نین آیری-آیری بیچیملریندن یارارلانماغا ایمکان یاراتمیشدیر.

 

آزربایجان خالق یاشاییش ائولری‌نین دوزه‌لیش باخیمدان بیری دام اؤرتوکلو ائولر او جومله‌دن: پیه‌باشی، قارادام و آغدام‌دیر. بو آراشدیرمادا ایسه آغدامین آدی‌نین آرخاسیندا اولان میفیک گؤروشلری و اینانجلاری آچیقلاماق ایستردیک. «آغ» قدیم تورکلرده «اود، اوجاق» و «گونش» آنلامیندا ایشله نیب. یعنی چوخ اسکی گله‌نکلردن و اینانجلاردان یولا چیخدیغیمیزدا بوگونکو دیرلریمیزی و اینانجلاریمیزی داها یاخشی آنلایا بیلیریک. تورک لرده اود و اوجاغا وئریلن قوتسال آنلام ایسه چوخ اسکی‌لره، ایسلام اؤنجه‌سی تورک اینانیشلارینادک اوزانیر.

 

اسکی تورک داستانلاریندا و اینانج لاریندا اودون چوخ بؤیوک اؤنمی اولدوغو گؤرنور. باشلانغیج‌دا هر عاییله‌نین بیر اود و اوجاغینین وار اولدوغو دوشونولوردو. گؤک‌تورکلرین تؤره ییش افسانه لرینده «عایله اوجاغی» بؤیوک اؤنم داشییردی. اوجاق و یووا آتا اوجاقلارینا دایانیلیردی. اوجاغین سؤنمه سی ایسه عاییله نین بیتمه‌سی آنلامینا گلیردی. اسکی تورک افسانه و یازیت لاریندا آچیقجا گؤرونور کی، أن اسکی اینانجلاریمیزدان بو یانا «اوجاق» عایله بیرلیگی‌نین سیموولودور. اوجاغین قوتساللیغی دده قورقود داستانلاریندادا آچیقجا دیله گتیریلیر.

 

اسکی تورکلرده بوتون ایلکین اینسانلار کیمی طبیعتین میثیل‌سیز گوجو اولان گونشه و اونون یئرده تجسسومو اولان اودو، اوجاغی اونقونلاشدیریب‌لار. تصادوفی دئییل‌کی بوگون دیلیمیزده ایشله‌نن ایفاده‌لردن «آغا» سؤزو بؤیوکلوک بیلدیریر. «آغ گونه چیخماق» موتلولوق ایفاده‌سی‌دیر. «دان یئری آغاریر» ایفاده‌سی داها قدیمه گئدیب چیخیر کی ایشیقلیغا وارماقدیر و گونشین ایشیق ساچماسی آنلامینا گلیر. «دان» سؤزو اصلینده «تان» سؤزو اولوب.

 

تورک تانریچیلیغی‌نین اؤزه‌یی اولان «تانری»، اود،گونش آللاهینی بیلدیریر. بعضن بو ایفاده‌نین سینونیمی اولان «دان یئری قیزاریر» ایفاده‌سیده ایشله نیب. اصلینده گونشین دوغدوغونو «قیزاریر» کیمی قبول ائدیریک. لاکین «آغ» سؤزونون قیرمیزی آنلامدا ایشلنمه سی داها قدیم اولوب، سونرالار آرخائیک لشه‌رک سؤزلریمیزدن دیشلانیب. دیلیمیزده اولان «آغ رنگ» ایفاده‌سی‌ده «اود»ون قوتسال‌لیغیندان، صاف‌لیغیندان، تمیزلیگیندن خبر وئریر. « قیرمیزی رنگ»ده اؤز آدینی «قور» و داها دوغروسو «اود»ون رنگیندن («قور»،«قیر» عوضلنمه سی ایله) گؤتوروب. احتیمال وار کی، تورک کؤکلو خالقلارین «قور»دان اؤنجه «آغ» (اود) تانرییا اینانمالاری اولوب. حتتا تورک میفیک گؤروشلرینده آغ‌آنا (آنا یارادیجی) اوبرازینادا راست گلیریک. آناخاقانلیق دؤنه‌مینه عاید و پالئولیت (ایلک داش دؤورو) دؤورونه اوزانان (چاتال-هؤیوک) آنا هئیکللری‌ده آشکار ائدیلمیشدیر. بیرسیرا ایسلاو دیللرینده تانرییا ایشله‌نن «بوق» سؤزو، حتتا بوگون روس دیلینده ایشله‌نن «اوقونغ» ، «اوقون» سؤزلریده باشلانغیجینی «آغ» سؤزوندن آلیب. هیندلی‌لرده «اود» آللاهینا «آقنی» دئییرلر. بوغازکؤی متن‌لرینده «داملی داش» دئییمینی عکس ائتدیرن و «داملی»، «داملی داغ» آنلاملی بوخارا اورونیم‌لری (تامدئ، تامدئ‌تاوو) ایله عینی اولان تاملو-تاش توپونیمی‌نین یئری معلوم ائلماسادا، آسور یازیسینداکی تاش‌تامی (داش دامئ) اورمودان دوغوداکی زیکیرتو بؤلگه‌سینده وئریلیر (ف.جلیل‌اوو، 2014: ص. 161). آزر تورکجه‌سینده «دام» سؤزونون همین معنا چالاری «ائوین دامی» دئییمینده قالمیش، لاکین آغدام کیمی اورونیم‌لرده ایشلنمه فانکسییاسی آرخائییک‌لشمیشدیر. گؤروندوگو کیمی، «آغ» سؤزونون ایفاده ائتدیگی قوتساللیق، آغدامین قدیمدن اؤزل بیر مکان اولدوغونا ایشاره دیر کی «اوجاق یئری»، «اوجاق ائوی»، «ایشیق قایناغی» و «قوتسال مکان» دئمک دیر. «آغباتان» و یا«اکباتان» سؤزو ده «آغ»،«اود» کؤکوندن توتولمادیر و چوخ گومان کی بورادا آغ، گونش آنلامین داشیماقدادیر.

 

کیومرث ایسلامی (آراز)

 

 

Similar News

اخبار منتخب

Most Read