آخار باخار: مکانیزم تعیین مرزهای سرزمینها و دولتهای قدیم

آخرین خبرها

آخار باخار: مکانیزم تعیین مرزهای سرزمینها و دولتهای قدیم - دکتر توحید ملک زاده

۱۴۰۲.۰۵.۲۸, ۱۲:۰۹

آخار باخار: مکانیزم تعیین مرزهای سرزمینها و دولتهای قدیم - دکتر توحید ملک زاده

Gunaz.tv

زمانهای قدیم لفظ مملکت به اراضی متصرفی سلاطین و شاهان اطلاق می شد که از نظر جغرافیایی لفظ بسیار متفاوتی بود. اجازه دهید مثالی عرض کنم. شما آذربایجان را در نظر بگیرید.علمای جغرافیا قرون وسطی آذربایجان را سرزمینی توصیف کرده اند که حد نهایی آن از شمال دمیرقاپی دربند (چسبیده به اراضی ترکان خزر) و از جنوب همدان و قزوین و زنجان.....از شرق به دریای خزر و جبال دیلم و از غرب به تقریبا مرز امروزین با ترکیه... هیچ جغرافی دانی وان و حکاری و ارزروم را اراضی آذربایجان ندانسته...‌ ولی همین اراضی جغرافیایی پیوسته آذربایجان ممکن بود تحت حاکمیت دو یا چند سلطان و شاه باشد. مثلا در دوران آق قویونلو و قره قویونلوها قسمتی از اراضی آذربایجان دست آق قویونلوها و قسمتی دست قره قویونلوها ‌و قسمتی تحت تسلط شیروانشاهیان بود و در مقاطعی اراضی آذربایجان یکپارچه به دست سلطانی می افتاد مانند شاه اسماعیل که حتی در سالهایبعد اراضیش را هم گسترش می داد که حدودش تا ماورالنهر و بین النهرین هم می رسید.

این اراضی در تاریخ نگاری آن زمان مملکتی بود از آن خاندان مثلا صفوی و یا سلجوقی و عثمانی و غیره. هر چه بود خاندان حکومتگر بود و سرزمین متصرفی... کشوری وجود نداشت که سلطانی بر آن حکم راند بلکه سرزمینی بود که تحت تصرف سلطان و خاندانش بود. براساس یک قانون نانوشته اراضی یک شهر براساس آب رودخانه ها تقسیم بندی می شد چرا که اقتصاد آن شهر حول کشاورزی حاصل از آب بود.سلطان شهری می خواست که درآمد داشته باشد.منطقه بدون درآمد هیچ ارزشی نداشت.استراتژی و فلان هم معنایی نداشت.هر آنچه بود منافع اقتصادی بود و بس.. بنابراین سیستم آخار باخار رودها قانون کلی حاکمیت شهرها و تعیین مرزهای شهرها بود.اگر دقت کنید هیچ شهری وجود ندارد که سیستم آخار باخار در آن جاری نشود الا شهرهایی که تازه تاسیسند و نیاز کشاورزی ندارند.

حال سیستم آخارباخار چیست؟ یعنی جهت جریان رودی از کوهی قلمرو مملکت را نشان می دهد.و منتهی الیه کوه مرز دو سرزمین است.سیستم آخار باخار میان دول صفوی - قاجار و عثمانی رایج بوده و بیشتر اختلافات مرزی که در لوایح میرزاجعفرخان مشیرالدوله و درویش پاشا ( هر دو چاپ شده اند) مستند به این قانون آخار باخار هست.

به احتمال زیاد تعویض اراضی در زمان آتاتورک- رضاشاه بنابر مصالح دو دولت و براساس این قانون انجام گرفت.

البته موضوع ناحیه قوطور خوی کمی فرق می کند.این ناحیه شاهرگ اصلی خوی بوده و شاید بتوان گفت ناحیه تهدید خوی-قلعه مستحکم آذربایجان- که در زمان ناصرالدینشاه در کنفرانس برلن از عثمانی به شدت آچمز شده مسترد و به اراضی ایران قاجاری ملحق شد.اهالی منطقه حتما با کلمه سونور (به معنی مرز) آشنا هستند که در میانه جاده خوی به مرز راضی/رازی قرار دارد.بقیه آن منطقه هم تا مرز امروزین در زمان رضاشاه در قبال دادن قسمتی از آغری داغ به ترکیه گرفته شد. در این باره کتاب خوب مرزهای ایران و ترکیه اثر معتمدالوزاره اورموی حاوی اطلاعات خوبیست.

گونازتی‌وی

SH.A