İranın Suriyadakı Uğursuz İmperial Ambisiyaları

SON XƏBƏRLƏR

İranın Suriyadakı Uğursuz İmperial Ambisiyaları - HESABAT

2025.05.01, 14:09

İranın xarici siyasəti və strateji ambisiyaları ilə bağlı son dərəcə maraqlı faktlar ortaya çıxıb. Dəməşqdəki İran səfirliyindən ələ keçirilmiş sənədlər, Tehranın Suriyanı öz təsir dairəsinə salmaq üçün geniş və sistemli planlar qurduğunu, lakin bu planların sonda uğursuzluğa düçar olduğunu göstərir.

Gunaz.tv

GünazTV "Jerusalem Post"-a istinadla xəbər verir ki, 2022-ci ilin may ayında İran ekspertləri tərəfindən tərtib edilmiş 33 səhifəlik hesabat, İranın Suriyanın bərpası və onun üzərində uzunmüddətli siyasi, iqtisadi və mədəni nəzarət qurmaq niyyətlərini açıq şəkildə ortaya qoyur.

İranın bu strategiyasının mərkəzində Amerikanın İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropanı bərpa etmək üçün həyata keçirdiyi Marşall Planına bənzər nəhəng bir layihə dururdu. Tehran 400 milyard dollarlıq sərmayə qoyaraq Suriyanı yenidən qurmağı və bunun vasitəsilə ölkəni İran asılılığına salmağı planlaşdırırdı. Sənəddə iqtisadi layihələr, təhsil mübadiləsi, dini təbliğat və siyasi təsirin artırılması kimi müxtəlif vasitələrlə bu məqsədə çatmaq yolları göstərilirdi.

Bu plan çərçivəsində nəzərdə tutulan əsas layihələrdən biri Latakiyada 411 milyon avroluq elektrik stansiyası və ölkənin şərqindəki neft çıxarma layihəsi idi. Lakin bu layihələr bir sıra problemlərlə üzləşdi. Ərazidəki silahlı qruplaşmalar tikinti və istismarı çətinləşdirdi. Yerli korrupsiya və bürokratiya layihələri ləngitdi və xərcləri artırdı. Eyni zamanda, Qərb, xüsusilə Amerika və Avropa İttifaqı tərəfindən tətbiq olunan sanksiyalar İranın maliyyə və logistik imkanlarını ciddi şəkildə məhdudlaşdırdı.

İranın Suriyadakı planlarının tam şəkildə çökməsi isə 2024-cü ilin dekabrında baş verdi — prezident Bəşər Əsədin rejimi devrildi. İranın Suriyadakı əsas müttəfiqi olan Əsədin süqutu ilə İran qüvvələri ölkədən çıxmağa məcbur oldu. Ardınca Dəməşqdəki İran səfirliyi yerli əhali tərəfindən talan edildi. Orada tapılan sənədlər arasında İranın Suriyanı öz təsiri altına almağa çalışdığını göstərən araşdırma da var idi.

Tərk edilmiş səfirlikdə tapılan sənədlərdə təxminən 40 layihə İranın ümumi investisiyasının sadəcə bir hissəsini təşkil edirdi. Lakin təkcə bu sənəd ilə "Reuters" müəyyən edib ki, Suriyanın müharibənin sonuna doğru İran şirkətlərinə olan borcları ən azı 178 milyon dollar təşkil edib. İranın keçmiş qanunvericiləri açıq şəkildə Əsəd hökumətinin İrana ümumi borcunu 30 milyard dollardan çox qiymətləndiriblər.

İranın bu uğursuzluğu region üçün geniş nəticələr doğurur. Bu hadisə Tehranın Yaxın Şərqdə təsir dairəsini genişləndirmək cəhdlərinə ciddi zərbə vurur. İran son onillikdə Suriya üçün hərbi, siyasi və iqtisadi baxımdan böyük resurslar sərf etsə də, yerli və beynəlxalq çətinliklər bu planların gerçəkləşməsinə imkan vermədi.

Bu hadisə həmçinin göstərir ki, imperiya ambisiyaları ilə aparılan xarici müdaxilələr nə qədər güclü dəstəklənsə belə, yerli şərait və beynəlxalq təzyiqlər qarşısında sarsıla bilər. İranın Suriyada nüfuzunu qurmaq cəhdi nəticə vermədi və bu, onun regiondakı strategiyasına ciddi zərər vurdu.

Nəticə olaraq, İranın Suriyadakı uğursuz strategiyası, başqa bir ölkəni öz maraqları üçün dəyişdirməyə cəhd etməyin nə qədər riskli olduğunu bir daha sübut edir. Bu hadisə həmçinin Yaxın Şərqdəki geosiyasi reallıqların nə qədər dəyişkən və mürəkkəb olduğunu göstərir.

Şahin Elxanoğlu