GUNAZ.TV
GÜNEY AZƏRBAYCANIN AZADLIQ SƏSİ
Təbrizdə çörək yenidən bahalaşdı
Azğınların torpaq iddialarına Güney Azərbaycandan cavab
Azərbaycan dilində bayram təbriklərinin silinməsinə etirz olunub
"Mir" Ermənistanın əksər banklarında fəaliyyətini dayandırır
Stoltenberq Ermənistana səfər edib
Bayden: "Rəfahda əməliyyat keçirmək İsrailin səhvi olacaq"
Güneylilər azərbaycanlılar Cenevrədə aksiya keçirdi
Qəzza ilə bağlı Blinken Yaxın Şərqə səfər edəcək
Paşinyan: İrəvan sərhəd məsələlərinin müzakirəsindən imtina edərsə, bu, müharibəyə gətirib çıxaracaq
Məhbus güneyli aktivistə atası ilə görüşə icazə verilib, digər aktivist Karantın palatasına köçürülüb
Paşinyan anklavlardan danışıb: Ermənistan legitim olaraq ona məxsus olmayan ərazilərdən əl çəkməlidir
İranda casusluqda günahlandırılan İsveç vətəndaşının həbs cəzası təsdiqləndi
Güneyli aktivist müalicəvi məzuniyyətlə təmin olunmur
Həmədanda onlarla iş yeri bağlandı
Güneyli hüquq müdafiəçisi BMT-ə çağırış etdi
Axtarışda olan qruplaşma üzvləri Azərbaycana qarşı tədbir keçirdilər
“İnsan haqlarının pozulduğuna İranın laqeyd yanaşması kədərli bir haldır”- Cavid Rahman
Stoltenberq: Azərbaycan Ordusunun Türkiyə SQ ilə sıx əməkdaşlığı NATO ilə münasibətlərə əhəmiyyətli töhfə verəcək
Borrellin İsrailin özünümüdafiə haqqını tanımasının vaxtıdır
XİN rəhbəri: Azərbaycan-Ermənistan sülh gündəliyinin irəlilədilməsi ilə bağlı tarixi şərait mövcuddur
Kənd əhaliləri etiraz aksiyası keçiriblər
İran rejiminin çökdürülməsi sirri: İranın etnikləri
İran-Əfqanistan sərhəddində atışma olub
NATO Baş katibi: Azərbaycanla Ermənistan arasında dayanıqlı sülhə nail olunacağına ümid edirik
Azərbaycan Prezidentinin NATO Baş katibi ilə təkbətək görüşü olub
2023-cü il üzrə İnsan İnkişafı İndeksi nəşr olunub
Dezfulda orucluq ayının qaydalarının pozulduğuna görə iş yerləri bağlandı
İranda işsizlik dərəcəsi artıb
İranda daha bir jurnalist cəzalandırıldı
Gəncədə Çanaqqala Zəfərinin və İstiqlal Marşının yaranmasının ildönümləri qeyd olunub
Niger İrana uran satışı fikrindədir
"Traxtur" xallarının sayını artırdı
Azərbaycan rəqsi müəllimi və mədəni fəal məhkəməyə çağırıldı
İran müdafiə naziri suriyalı həmkarı ilə görüşdü - İsrail hava zərbələri endirdi
İranda yeni həbsxana inşa edilir
Bakıda daha bir İran casusu saxlanıldı
Türkiyədə iranlı cinayətkar həbs edildi
Xələc türkcəsi milli irs siyahısına salınıb
Zaxarova: Rusiya dəfələrlə Ermənistana köməyə gəlib
Moskva Ermənistana antirusiya siyasətinin nəticələri barədə xəbərdarlıq edib
Gürcüstanın Baş naziri İrakli Kobaxidze Azərbaycana rəsmi səfərə gəlib
“Mərkəzi Bankın müdirləri Əfqanıstanlı müdirlərdən məsləhət alsın”- Moləvi Əbdülhəmid
Həbsdə olan milli fəallar işgəncəyə məruz qalıb.
M.Ə.Rəsulzadə
MART FACİƏSİ
(17-21 mart 1918)
Azərbaycan təşəkkülü tarixində fəcaətlə seçilən günlərdən biri də 17 Martdır. “Mart faciəsi” namıyla məşhur olan və bu tarixdə başlayan üç günlük qətliam başı bəlalı Bakının keçirdiyi çox qara və məzlum günlərini təşkil edir.
İl 1918 idi. Şaumyan mərkəzi Rusiyada hökuməti əlinə alan bolşevik rəisi Lenin tərəfindən bütün Qafqasiya Fövqəladə Komisarlığına təyin olunmuş, Türkiyə Ermənistanının muxtariyyət və istiqlalını təmin üçün əlinə bir fərman (dekret) də verilmişdi. Bu dekret kəndisinə erməni siyasi və milli təşkilatları ilə bərabər hərəkət etmək üçün fövqəladə səlahiyyətlər bəhs ediyordu.
Şaumyan, Qafqasiya Komisarı sıfətiylə Tiflisə getmiş ikən kəndisinə müxalifət edən Mavərayı Qafqas Komisarlığı hökumətinə müqabil menşeviklərin əlində olan Tiflis sovetlərində istinadgah bulamayaraq, yaxayı ələ vermədən, bir tavırla sıvışmış, təkrar Bakıya dönmüşdü.
Şaumyanın bu surətlə Bakıya dönüşü üzərinə bolşeviklər artıq Bakıda yerləşib buradan Tiflisə qarşı bir müxalifət və mücadilə cəbhəsi açmaq lüzumuna qəti surətdə qərar vermişlərdi.
Bu qərarın qüvvədən feilə gətirilməsi üçün bolşeviklər İran cəbhəsindən dönərək, Bakıda toplu bir halda bulunan rus ordusu saldatlarını min dürlü iğfal və təşviqlərlə məmləkətlərinə getməkdən çəkindirirdilər, onları siyasi məqsədləri üçün qullanmaq istədilər.
Bu xüsusda bir tərəfdən Moskvadan erməni təşkilatları ilə bərabər çalışmaq üçün aldıqları əmr, digər tərəfdən də rəislərinin milliyyət etibarıyla erməni oluşu bolşevikləri erməni Daşnaksütyun Firqəsi ilə anlaşmaya sövq ediyordu. Bilxassə ki, Bakıda alıkolunan saldatlar(əsgərlər) arasında bir çox alay erməni əskərləri var idi.
İştə hökuməti Bakı Sovetləri ələ alıb komunist diktaturasını təsis etmək üçün salifüz-zikr əvamilin təsiri ilə Bolşevik Firqəsinin Qafqasiya Komitəsi, Erməni Daşnaksütyun Firqəsi ilə siyasi və əskəri bir ittifaq əqdinə müvəffəq olmuş, indi artıq iş təcavüzə keçmək üçün bir bəhanə aramaya qalmışdı.
Təcavüzün Bakı türklərinə qarşı icra ediləcəyi kəndiliyindən məlum. Həm qolay bir müvəffəqiyyət istehsalı üçün bu cəbhəyə təcavüzdən daha münasib bir tərzi hərəkət bulunamazdı. Çünki vaxtında rus çarizmi tərəfindən mükəlləfiyyəti əskərliyə tabe tutulmayan türk xalqı əskəri təşəkkül nöqteyi nəzərindən çox zəif bir halda idi.
Bəhanə bulundu. milli türk əskərlərinin təşkilinə məmur olub Tiflisdən Bakıya göndərilən əskəri heyətin bir neçə gün əvvəl tövqif edilməsi səbəbiylə zatən elektriklənmiş bir halda bulunan türk əhalisi ikinci bir hadisə ilə daha ziyadə həyəcana verildi.
Lənkəranda təşəkkül etməkdə olan türk milli alayında bir qrup qəzaən vəfat edən arkadaşlarının cənazəsini Bakıya təşyi ilə geri dönmək istəmişlər.
Sovet mühafizləri tərəfindən limanda bir istimbota minmək üzərə ikən mühasirə edilmiş, tərki silah etmələri kəndilərinə təklif olunmuş, rədd cavabı alınınca atışma başlamış, milli türk təşkilatının əzmkar müdaxiləsi ilə hadisə az bir zərərlə yatışdırılmaq üzrə ikən sayğısız birtaqım cahilin qərəzkar müfəttinlərə alət olması ilə fitnə təkrar alovlanmış, zatən günlərdən bəri qətliama hazırlaşmış bulunan bolşevik erməni qüvvəyi müsəlləhəsi müharib bir vəziyyət alaraq şəhərin müsəlman məhəlləsini bombardman etməyə başlamışdır.
Bu təərrüz qarşısında istər-istəməz müdafiəyi nəfs etmək zərurətində qalan türklər təchizat və təşkilatlarının qeyri-kafi olmasına rəğmən biz-zərurə silahlarına sarılmışlarsa da, qeyri müsavi bir mükatilədə bittəbii məğlub olmuşlardır. Türk əhalisi üç gün tamam müdhiş bir qətliama uğramış, şəhərin müsəlman hissəsi dini, milli və ictimai müəssisatına varıncaya qədər atəşə verilmişdir.
Bu surətlə başlayan Mart faciəsinin nə kimi bir vəhşət və kin mənzərəsi təşkil eylədiyini təsvir edə bilmək üçün bulunan bir vəsiqəni iqtibas edəlim: Bu vəsiqə Mart hadisəsini təhqiq və tədqiqə məmur komisyon əzasından biri tərəfindən tənzim edilmişdir. “Kulka” namını(adını)daşıyan bu zat milliyyətcə türk və müsəlman olmayıb xristian olduğundan kəndisini türklər lehində mübaliğə ilə ittiham etmək, əlbəttə, caiz olamaz.
İştə bu bitərəf mühəqqəq Mart faciəsinə aid təsvir etdiyi lövhələrdən birər parça:
“... Münhəsırən müsəlman əhali tərəfindən iskan olunan məhəllələrə girib əhalini öldürüyor, şimşirlərlə parçalıyor, süngülərlə dəlik-deşik ediyor, evlərə atəş veriyor, çocuqları bu atəşlərə ataraq diri-diri yaxıyor, üç-dörd günlük südəmər çocuqları isə süngülərə taxıyorlardı...”
“Hadisatı mütəaqib toprağa gömülmüş 57 islam nəəşı bulundu. Bunların qulaqları, burunları qoparılmış, qarınları yırtılmış, əzaları kəsilmişdi”.
“Öldürmədikləri qadınların saçlarını yekdigərinə bağlayaraq üryan bir halda sokaklarla sevq və kəndilərini tüfəng dibçikləri ilə dərb ediyorlardı”.
“Kimsəyə rəhm edilmiyordu. Çocuqlara rəhm edilmədiyi kibi, ixtiyarlara da aman yoxdu. Məsəla Əlizadə Hacı Əmirin evində 80 yaşlı annəsi, 60 və 70 yaşlı qadınları öldürülmüş və 25 yaşındakı təzə gəlini diri-diri divara çivilənmişdi”.
“Məqdul bir müsəlman erkəyinin aləti tənəsüliyəsi kəsilib bir az ötədə düşən məktulə bir İslam qadınının ağzına verildiyi kimi, çocuğunu əmizdirir bir vəziyyətdə yerlərə sərilən zavallı qadın nəəşləri və daha bir çox fəci və kərih mənzərələr təşkil edən cinayət əsərləri görülmüşdür” diyor.
Kulka Əfəndi divara çivilənmiş yavrularla köpəklər tərəfindən gəmirilməkdə bulunan çoluq-çocuq nəəşlərinin fotoqraflara təsbit olunmuş canhıraş vəqalardan da bəhs ediyor. Fəqət bu vəqaları biz burada tamamıyla təfsil edəcək deyiliz. Qarelərimizin zatən mütəəssir bulunan əsəbini daha fəzlə(çox) əzmək istəməyiz!..
Mart hadisəsi günlərində Qızıl Rusiya müməssilləri ilə rus siyasətinin zavallı aləti olan bir qisim erməni xalqının Azərbaycan türklüyünə qarşı nə müdhiş bir kin və ədavət bəslədiyini göstərmək üçün bu qədərini söyləmək də kafidir.
Bu ədavət, türk xalqının mövcudiyyəti təbiiyəsinə olduğu kimi, mənəviyyatına da tövcih edilmişdi. Üç gün zərfində 15.000 islam öldürülmüş; Türk müəssəsəatı milliyyəsinin sarayını təşkil edən İsmailiyyə binası ilə “Açıq Söz” və “Kaspi” mətbəələri atəşə verilmiş, Bakının ən böyük camii top mərmiləriylə dəlik-deşik edilmişdi.
Əvət, Ermənistan muxtariyyat və istiqlalının fərmanının cibində daşıyan Şaumyanın qəzetəsi “Bakinski Raboçi” milliyyətçi azərbaycanlılara “Muxtariyyət deyil, xarabazar bulursunuz!” demişdi. Həm 17-21 Mart günlərində əldə etdiyi qolay müvəffəqiyyəti mütəaqib Şaumyan diktaturası bu vədini tamamıyla ifaya qalxmışdı.
Bakıdan sonra sıra Qubaya, Lənkərana və nəhayət Şamaxıya gəlmişdi. Şamaxıda islam məhəlləsinin daşı daş üstündə qalmamış, ərəb fatehləri zamanından qalan, müdhiş Şirvan zəlzələlərinə dayanan, bir çox əsrin mədəniyyət şahidi bulunan Camii Kəbirə belə acımamış, bütün şəhəri atəşə vermişlərdi.
Bolşevik − Daşnaksütyun ittifaqının vəsiqələrlə təsbit edilmiş o günkü hərəkəti möhtəməl Türkiyə təcavüzünə qarşı hər növ tədbir görmək, Qafqasiya cəbhəsini tərk edən mütəlaşi rus ordusu yerinə yeni qüvvətlər qoymaq lazımdı. Bu məqsəd ilə idi ki, Lenin, Şaumyan namına yazdığı dekretdə Türkiyədən çəkilən rus ordusunun yerinə erməni alaylarının təşkilini əmr ediyordu.
Ermənilər Türkiyə əleyhdarı olduqlarından iltizam, azərbaycanlılar isə lehdar olduqlarından rədd və qəhr olunuyorlardı. Nitəkim mənhus Mart günlərinin nəticəsində əqd olunan “müsələha” mərasimindən sonra iniqad edən Sovet ictimaında Müsavat Firqəsinin bayrağını çeynəyən bir bolşevik komisarı Suxoçev “Türkiyənin Bakı cəbhəsi alındı!” deyə elanı şürur eyləmişdir.
Anadolu böyük qardaş fədakar məhmətçiyin tarixi yardımı ilə Bakını istirdad edən Azəri xalqı, heç şübhəsiz ki, Türkiyənin deyilsə də, türklüyün Bakı cəbhəsini düşmənlərdən təmizləmiş, Azərbaycan istiqlalını təmin eyləmişdir.
Heyhat ki, sui talih bu milli cəbhəni təkrar düşmənlər əlinə keçirmişdir. Biz bu gün o fəci mart günlərini xatırlarkən bu əlim faciənin hələ təmadi etməkdə olduğunu görməklə dağdarız!.. Fəqət eyni zamanda əməlpərvər Azərbaycan gəncliyinin bu mənhus istila hökuməti ilə barışamaz bir mücadiləyə girişdiyini görməklə də mütəsəlliyiz.
Bu təsəlli bizə türklükdə pək mühüm bir cəbhə təşkil edən Azərbaycan Cumhuriyyətinin təkrar hürriyyət kəsb edəcəyini və istiqlalını istirdad ilə çəkdiyi bu acıların mükafatına haqqıyla nail olacağını qüvvətli ümidlərlə təlqin edər.
“Yeni Qafqasiya”, 31 Mart 1341 / 7 ramazan 1343, il:2, №13, s. 6-8
Qeyd: M.Ə.Rəsulzadənin bu yazısı “Azəri” imzası ilə oxuculara təqdim olunub.
Mavərayı - cənubi
Saldat - əsgər
İğfal - aldatma
Salifüzzikr - irəlidə deyilmiş
Tövqif - həbsə alma,saxlatma
Təşyi - yola salma
İstimbot - buxar gücü ilə işləyən gəmi
Mühəqqəq - tədqiq olunmuş
Münhəsır - bir şeyə məxsus olan
Üryan - çılpaq
Mütəaqib - bir-birinin ardınca
Məqdul - öldürülmüş
Qare - oxucu
Tövcih - üz döndərmə
Möhtəməl - ehtimal olunan
İniqad - bağlanma,təşkil etmə
Mənhus - uğursuz
İstirdad - geri alma
Red: 31 Mart 1341 / 7 ramazan 1343 - 31 mart 1925; 17 -21 mart köhnə təqvimlədir, yenisi ilə 29- 31 martdır.
Günaz.TV
Azərbaycan Prezidentinin NATO Baş katibi ilə təkbətək görüşü olub
Niger İrana uran satışı fikrindədir
Azərbaycan rəqsi müəllimi və mədəni fəal məhkəməyə çağırıldı
İranda yeni həbsxana inşa edilir
Türkiyədə iranlı cinayətkar həbs edildi
Zaxarova: Rusiya dəfələrlə Ermənistana köməyə gəlib
Gürcüstanın Baş naziri İrakli Kobaxidze Azərbaycana rəsmi səfərə gəlib
Həbsdə olan milli fəallar işgəncəyə məruz qalıb.
Zabulda orucluq qaydalarının pozulduğuna görə iş yerləri bağlandı
Həbs olunmuş güneyli vəkil barədə məlumat verilmir
ABŞ İrana xəbərdarlıq etdi
G7 qrupu ''İran Air'' Hava Yollarının Avropaya uçuşlarına qadağa qoya bilər
Husilər gəmi hücumlarını Hind Okeanında da edəcəklərini bildiriblər.
Təbrizdə həbs edilənlərin sayı 5-ə çatdı
Azərbaycan Prezidenti: Sülh müqaviləsinin mətni üzərində danışıqlar aparılır
Azərbaycan və İran Xudafərin körpülərinin bərpasını müzakirə edib
ABŞ və Britaniya İrana görə BMT-ə müraciət etdi
Tehranda milli şüar yazılı banner qaldırıldı
Şərqi Azərbaycanda iş qəzalarında ölənlərin statistikası açıqlanıb
Təbrizli tələbə hərəkatı fəalı həbs edilib
Azərbaycanlı təqaüdçülər etiraz aksiyaları keçirdilər
Yaponiya Urmu gölünü bərpa etməyə hazırdır
Təbriz şəhərində kafel fabrikinin işçiləri tətilə başlayıb
İran həbsxanalarında 4 məhbus edam edildi
Azərbaycan və Qazaxıstan prezidentləri Şuşaya səfər ediblər
Paşinyan: Suallarımıza cavab verilməsə, Ermənistan KTMT-ni tərk edəcək
Paşinyan Aİ-Ermənistan yaxınlaşmasından danışıb
Təbrizli tələbə hərəkatı fəalı həbs edilib
Ənsarulla qurupu ABŞ döyüş gəmisinə həmlə edib
ABŞ Əl-Əştər Qvardiyalarının mühüm vəzifəlilərinə sanksiya tətbiq edib
"Traxtur" azarkeşləri yol qəzasında öldü
Rusiya MN: Belqoroda hücumda Ukraynanın 195 hərbçisi məhv edilib
Sistan və Bəlucistanda iki bəluc güllələndi
İranda fəhlələrin təhlükəsizliyi qaydalarına lazımınca riayət olunmur
Məşhur mollanın korrupsiya faktı ifşa olundu
Bundestaq Ukraynaya “Taurus” raketlərinin verilməsinə qarşı çıxıb
Binəli Yıldırım: Zəngəzur dəhlizi açılmalı, Ermənistan gerbindən Ağrı dağını çıxarmalıdır
Təbrizdə həbs edilənlərin sayı 5-ə çatdı