Xəzərin hüquqi status məsələsi niyə həllini tapmır? (Təhlil)

SON XƏBƏRLƏR

Xəzərin hüquqi status məsələsi niyə həllini tapmır? (Təhlil)

2021.10.20, 07:36

Gunaz.tv

GünAzTv: Cənub qonşumuzun fərqli mövqe nümayiş etdirməsi problemin açıq qalmasına gətirib çıxarır.

Xəzərin hüquqi statusu ətrafında müzakirələr yenidən aktivləşib. Noyabrın 18-də Bakıda hövzə ölkələrin dövlət başçılarının zirvə toplantısının keçirilməsi nəzərdə tutulur. Ötən həftə isə sahilyanı ölkələrin xarici işlər nazirlərinin müavinləri Xəzərdə təhlükəsizlik məsələlərinə dair sazişin mətninin müzakirəsinə həsr olunmuş toplantı keçirdilər. Sayca 3-cü olan görüşdə iştirakçılar bölgədə təhlükəsizliyə dair əməkdaşlığın mexanizminin yaradılması məsələsinə dair fikir mübadiləsi apardılar. Azərbaycanın xarici işlər nazirinin müavini Xələf Xələfov müzakirə edilən layihənin xeyli təkmil olduğunu və münasibətlərin inkişafına təsir göstərəcəyini bildirib: “Bu saziş layihəsi ikinci ildir Xəzəryanı ölkələrin ekspertləri tərəfindən müzakirə olunur. Bu sənəd Xəzərdə təhlükəsizliyə dair əməkdaşlığın mexanizmini yaratmaq məqsədi daşıyır. Əminik ki, sənədin qəbulu Xəzərdə hüquqi recimin təkmilləşdirilməsinə gətirib çıxaracaq. Onu da deyim ki, yaxın vaxtlarda İranda Xəzərin hüquqi statusuna dair Konvensiyanın müzakirəsi keçiriləcək”.

Lakin tərəflər tam anlaşma əldə etməyə nail ola bilmir. Burada bir sıra nüanslar nəzərə alınmalıdır. Son zamanlar İran tərəfi Xəzərin statusu məsələsində böyük tərəqqi olduğunu iddia etsə də, məhz cənub dövlətinin bəzi məqamlara yanaşmada fərqli mövqe nümayiş etdirməsi problemin açıq qalmasına gətirib çıxarır. İranın müdafiə naziri Əhməd Vəhidinin Bakıya səfəri zamanı Xəzərdə təhlükəsizlik və sabitlik məsələlərinin diqqət mərkəzində olması rəsmi Tehranın bu proseslərdə təşəbbüsü əldən vermək istəmədiyindən xəbər verir. Təhlükəsizlik məsələsi sahilyanı ölkələrin hər biri üçün ciddi əhəmiyyət kəsb edir. İran bu işdə Azərbaycanın strateci çəkisinə önəm verir və ölkəmizlə Xəzərlə bağlı bütün məsələlərdə əməkdaşlıq etmək niyyətində olduğunu bildirir. Ekspertlərin fikrincə, belə yanaşma sonda status ətrafında razılaşma əldə edilməsini də şərtləndirə bilər. Razılaşma üçün Tehranın dənizin 5 bərabər hissəyə bölünməsi prinsipindən geri çəkilməsi lazımdır. İranın nüvə proqramı ətrafında yaranmış problemlər cənub dövlətini Azərbaycanın təklif etdiyi sektoral bölünmə prinsipinə dəstək vermək zərurəti yarada bilər. Xarici işlər nazirləri müavinlərinin Bakı toplantısında çıxış edən İranın Xarici İşlər nazirinin müavini, prezidentin Xəzər məsələləri üzrə müşaviri Məhəmməd Mehdi Axundzadə də indiki mərhələdə hüquqi status məsələsinin həllini tapmasının vacib olduğunu bildirir: “Hövzədə əməkdaşlığa heç nə mane ola bilməz. Bu region onun ərazisində yaşayan insanlara məxsusdur və həmin insanların hamısı yaxın qonşuluq, dostluq əsasında qurulan möhkəm əməkdaşlıq istəyir”.

Bakı toplantısında digər hövzə ölkələrinin təmsilçiləri də çıxış edərək bir sıra maraqlı təkliflər irəli sürüblər. Məsələn, Qazaxıstan sərhəd xidmətləri arasında əməkdaşlığa dair sənəd layihəsini təqdim etmək niyyətindədir. Rusiya Xəzərdə hərbi kvotanı öz xeyrinə saxlamaqda maraqlı görünür. Türkmənistan isə statusla bağlı problemin həlli üçün beynəlxalq tribunalardan yararlanacağını vurğulayır. Belə görünür, rəsmi Aşqabad mübahisəli yataqlara olan iddialarından hələ də əl çəkmir. Şübhəsiz, bu amil yekun konvensiyanın imzalanmasında çətinliklər yarada bilər. Ona görə də sahilyanı ölkələrin ümumi məxrəcə gəlməsi bu gün həmişəkindən daha vacib görünür. Diplomatlar qeyd edirlər ki, son iclasda təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığa dair sazişin razılaşdırılması ilə bağlı xeyli irəliləyiş əldə olunub. Belədə razılaşdırma layihəsi gələn ayın ortalarınadək hazır olarsa, o zaman sənəd noyabrın 18-də Bakıda keçiriləcək Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının 3-cü sammitinin müzakirəsinə çıxarıla bilər.

“Bu sənəd Xəzərdə təhlükəsizliyə dair əməkdaşlığın mexanizmini yaratmaq məqsədi daşıyır. Əminik ki, sənədin qəbulu Xəzərdə hüquqi recimin təkmilləşdirilməsinə gətirib çıxaracaq və Xəzəryanı ölkələrin təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığına, terrorizmlə mübarizəyə imkan yaradacaq. Əsas odur ki bütün tərəflər sənədlə bağlı razılaşdırılmamış məsələrin tezliklə həllinin tərəfdarıdır”,-deyə Xələf Xələfov bildirib.

Xəzərlə bağlı əsas məqam hərbi təhlükəsizlik və dənizdə hərbi qüvvə saxlamaq məsələsidir. Hazırda burada Rusiya və İranın dominantlığı hökm sürür. Moskva hegemonluğunu bölüşmək niyyətində olmasa da, İran Azərbaycanla, həmçinin digər sahilyanı ölkələrlə bir yerdə hərbi təlimlər keçirməyə hazır olduğunu bəyan edir. İranın müdafiə naziri Əhməd Vəhidi hesab edir ki, bu cür təlimlər bölgədə sülhün və asayişin qorunmasına xidmət edəcək. İran xarici işlər nazirinin müavini Məhəmməd Mehdi Axundzadə isə bildirir ki, əgər təhlükəsizlik təmin edilməsə, bunun acı təsirini, ilk növbədə, Xəzəryanı ölkələr hiss edəcək. Tehran Xəzərdə təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün alyansın yaradılması təklifi ilə çıxış edir. Yaxın vaxtlarda İranda hüquqi statusun müəyyənləşdirilməsinə dair toplantı keçiriləcək. Bu toplantıda bir çox məsələlərə aydınlıq gətiriləcəyi vurğulanır.

“1-ci kanal”ın Analitik Qrupu