İranın regionda xalqlar arasında parçalama və düşmənçilik yaratma siyasəti

SON XƏBƏRLƏR

İranın regionda xalqlar arasında parçalama və düşmənçilik yaratma siyasəti

2025.03.22, 14:05

İranın seçici etnik siyasəti: Qərbi Azərbaycanda Novruz bayramının siyasi ölçüləri.

Gunaz.tv

GünazTV xəbər verir ki, İranda Novruz bayramı ərəfəsində Qərbi Azərbaycan vilayətinin mərkəzi Urmiyada şənlik keçirilib. Kürd qrupları bayram keçirmək üçün İran hökumətindən rəsmi icazə aldı. Lakin Azərbaycan mədəniyyət qruplarının müraciətlərinə baxmayaraq, analoji tədbirlər üçün onlara belə bir icazə verilməyib. Kökləri regional bayram ənənələrinə söykənən Novruz şənliklərindən fərqli olaraq, kürdlərin təşkil etdiyi bayram sırf mədəni bayram deyil, kürd millətçi qrupları üçün platforma rolunu oynayırdı. Bu arada, istər mədəniyyət tədbirləri, istərsə də işçilərin hüquqları ilə bağlı dinc etirazlar və ictimai tədbirlər İranda sistematik şəkildə qadağan olunur. İran hökumətinin bu hadisəni (kürdlərin tədbirləri) seçmə şəkildə təsdiqləməsi onun daha geniş siyasi niyyətləri ilə bağlı əhəmiyyətli suallar doğurur.

Qərbi Azərbaycanda keçirilən bu Novruz tədbirinin iki əsas siyasi məqsədə xidmət etdiyi görünür. İran bölgədəki kürd millətçi qruplarını gücləndirməklə, İrana Azərbaycan türklərinin siyasi fəaliyyətlərinə nəzarət etmək üçün bir alət təqdim edir. Digər tərəfdən, İran kürd məsələsini gücləndirməklə Türkiyəyə qarşı mübarizə aparmaq üzrə daha geniş strategiya həyata keçirir. İran tarixən kürd silahlı qruplarından Ankaraya qarşı geosiyasi rıçaq kimi istifadə edib. Beləliklə, bu hesablanmış yanaşma İranın regional güc mübarizələrində eyni vaxtda öz daxili etnik mənzərəsini necə manipulyasiya etdiyini vurğulayır.

İran və Türkiyə arasında rəqabət son illərdə xüsusilə Cənubi Qafqaz, İraq, Suriya və Mərkəzi Asiya kimi mübahisəli bölgələrdə daha da güclənib. Hər iki ölkə diplomatik və iqtisadi əlaqələr saxlasa da, onların regional ambisiyaları tez-tez toqquşur. İran təsir göstərmək üçün proksi qüvvələrə arxalanır, Türkiyə isə daha birbaşa, müdaxiləçi bir yanaşma nümayiş etdirir. Türkiyə İranın regional hərəkətlərini kəskin tənqid edərək, iki ölkə arasında qarşıdurmanın artmasına səbəb olub. Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan son müsahibəsində Tehranın silahlı qruplara verdiyi dəstək vasitəsilə qonşu dövlətlərin sabitliyini pozmaqda rol oynadığını əsas gətirərək, İranın siyasətini açıq şəkildə pisləyib.

Türkiyə Azərbaycan türklərinin İrandakı siyasi hərəkatlarına birbaşa və ya dolayısı ilə dəstək verməsə də, Tehran belə dəstək potensialını uzunmüddətli təhlükə kimi qəbul edir. Bu təhlükənin qarşısını almaq üçün İran Azərbaycanın siyasi xadimlərini uzunmüddətli həbs cəzaları və məhkəmədənkənar həbslər vasitəsilə aqressiv şəkildə sıxışdırıb. Eyni zamanda, onlara qarşı kürd məsələsindən taktiki şəkildə istifadə edib, kürd qruplaşmalarının müəyyən bölgələrdə sərbəst fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradıb, digər yerlərdə isə onlara qarşı vəhşicəsinə repressiyalar edib. Bu seçmə yanaşma İranın nəzarəti saxlamaq üçün etnik və məzhəb ayrılıqlarından istifadə etmək üzrə daha geniş strategiyasını əks etdirir. İran kürd qruplarını seçmə şəkildə gücləndirməklə təkcə Türkiyənin təsirini cilovlamağı deyil, həm də sərhədləri daxilində həm kürd, həm də Azərbaycan siyasi hərəkatlarını neytrallaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bununla belə, bu yanaşma etnik gərginliyi gücləndirmək və İranın uzunmüddətli sabitliyinə və diplomatik münasibətlərinə xələl gətirmək riski daşıyır.

İran uzun müddətdir ki, öz etnik əhalisini idarə etmək üçün siyasi və sosial gərginliyə arxalanır. Rejim etnik gərginliyi manipulyasiya etməklə həm Azərbaycan türklərinin, həm də kürdlərin siyasi istəklərini zəiflətməyə çalışıb ki, heç bir qrup Tehranın nüfuzuna meydan oxumaq üçün kifayət qədər güc qazanmasın. Bu siyasətin əsas elementi İranın seçici dəstəyi və kürd silahlı qruplaşmalarını sıxışdırması olub. Bu qruplar bəzi ərazilərdə ciddi repressiyalarla üzləşsə də, digərlərində, xüsusən də Azərbaycan türklərinin sıx yaşadığı bölgələrə yaxın ərazilərdə onlara əməliyyat sahəsi verilir. Nəticədə, bu yanaşma kürd və azərbaycanlı fəallar arasında inamsızlığı dərinləşdirməklə yanaşı, mərkəzi hökumətə meydan oxuya biləcək hər hansı siyasi ittifaqın qarşısını alıb.

Bu taktika İranın daha geniş geosiyasi strategiyasına da şamil edilir. Etnik gərginlikdən sui-istifadə etmək təkcə daxili siyasi hərəkatları yatırmaq vasitəsi kimi deyil, həm də Türkiyə kimi regional aktorlara qarşı bir vasitə rolunu oynayır. Tehran kürd problemindən, xüsusən də sərhədləri yaxınlığında kürd silahlı qruplarının olmasını təhlükəsizliyə təhdid hesab edən Ankaraya qarşı təsir rıçaqı kimi istifadə edib. Buna baxmayaraq, bu yanaşma etnik düşmənçiliyi gücləndirə və zorakı münaqişələrə gətirib çıxara bilər ki, bu da sərhədyanı bölgələrdə uzunmüddətli qeyri-sabitliyə səbəb olur.

Ş.E