GUNAZ.TV
GÜNEY AZƏRBAYCANIN AZADLIQ SƏSİ
Azərbaycan hərbçiləri Pakistanda çoxmillətli dəniz təlimində iştirak edir
Huqo Almeyda: oyunun ortasında İran hökuməti İsrailə hücum etdi
Xamenei terror təşkilatının liderləri ilə görüşdü
Pezeşkian yenə də iddia etdi - Birinci olmağa qadirik
Azərbaycan hərbçilərinin iştirak etdiyi təlim başa çatdı
Müharibə nəticəsində dövlət mülkiyyətinə dəyən ziyan...
Litva Aİ-yə inteqrasiya çərçivəsində enerji sistemini Rusiyadan ayırıb
Ərdoğanla Makron regional məsələləri müzakirə ediblər
İsrail nümayəndə heyəti Qəzza üzrə danışıqları davam etdirmək üçün Qətərə yollanacaq
Suriya ilə bağlı Paris konfransı XİN başçıları səviyyəsində keçiriləcək
Şolts Suriyanın yeni liderini Əsəd üzərində qələbə münasibətilə təbrik edib
Yeni müharibənin anonsu verildi!
Tramp gələn həftə ABŞ-də Zelenski ilə görüşmək niyyətindədir
İsrail Amerikadan 7 milyard dollarlıq silah alacaq
Zelenski: Quzey Koreyalı əsgərlər yenidən cəbhəyə qayıdıb
Böyük Britaniya Ukrayna üçün iki dəniz dronu hazırlayır
Pentaqon rəhbəri: "Çin Amerikanın dünyada hökmranlığını sarsıtmaq istəyir"
Tramp tezliklə Yaponiyaya səfər edəcək
BMT Bəşər Əsəddən sonra Suriyaya qayıdan qaçqınların sayını açıqlayıb
Putinlə görüş mümkündür - Tramp
Kurskda koreyalı əsgərləri məhv etdik - Zelenski
Türkiyədə əməliyyat: PKK-nın 2 əsas üzvü ələ keçirildi
1081-ci gün: Rusiyanın itkiləri yeniləndi
Uraloğludan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı şad xəbər: "Türk Dünyasına qapı açılır"
Radarlardan itən təyyarənin qalıqları tapıldı: 10 ölü
182 kilometr bitdi! Van-İran sərhədində son vəziyyət
Urmu həbsxanasında aclıq edən azərbaycanlı məhbusun vəziyyəti ağırlaşıb
Yerusəlim Post: İranın “ümidi” Ermənistandır
Türkiyə polisi İran vətəndaşının mədəsindən 219 narkotik kapsul tapıb
HƏMAS üç israilli girovu azad edəcək
Türk hərbçiləri 8 terrorçunu zərərsizləşdirdi
Ukrayna Rusiyanın 67 PUA-sını zərərsizləşdirib
İranın Hərbi Dəniz Qüvvələrinin komandanı Pakistana səfər edib
Ermənistanın müdafiə naziri Hindistana gedib
Ərdəbildə azərbaycanlı hüquqşünas Məhəmməd Rza Fəqihinin posterləri yayılıb
İran televiziyası Azərbaycanın Sulduz şəhərini Kürdüstan adlandırdı
Urmulu idmançıları daşıyan avtobus aşdı - Ölənlər var
Sistan və Bəlucistanda mülki şəxslərə silahlı hücum - Ölənlər var
İranın 25 əyalətində həyat iflic oldu
Beynəlxalq ictimaiyyət edamlara görə İrana təzyiq göstərməlidir- İnsan Haqları Kampaniyası
İraqın İrana aid olduğuna inananlar səhv edir- Qasim əl-Uruci
Ərdəbildə 100-lərlə kəndin yolu bağlandı
Əsədin qətliamlarını ifşa edən şəxsin kimliyi bilindi
Kreml rəhbərinin bu çıxışından sonra Rusiya arxivlərindəki mövcud xəritələrlə bağlı müxtəlif fikirlər yayılmağa başladı. Azərbaycanda və Ermənistanda sərhədlərin delimitasiyasının 20-30-cu illərin, ya da 70-80-ci illərin xəritələri əsasında aparılmasının vacibliyi haqqında fikirlər gündəmi zəbt etdi.
Bəs söhbət hansı xəritələrdən gedir? Ümumiyyətlə, Rusiya arxivlərindəki xəritələr və Sovet sosialist respublikalarının sərhəd və inzibati ərazi bölgüsünə dair arxiv sənədləri nədən xəbər verir?
Rusiya arxivlərində Azərbaycanla bağlı xəritələr, eləcə də keçmiş Sovet respublikalarının inzibati ərazi bölgüsünə dair arxiv sənədləri əsasən Rusiya Dövlət Kitabxanasının Kartoqrafiya bölməsində, eləcə də Rusiya İctimai Tarix Kitabxanasının arxivində saxlanılır.
Bu arxivlərdəki xəritələr Rusiya Silahlı Qüvvələrin Baş Qərargahında saxlanılan hərbi xəritələrin əsasında hazırlanıb. Ötən əsrin 20-ci illərindən 1985-ci ilə qədər müxtəlif dövrlərdə tərtib olunan bu xəritələrdə Azərbaycanın qonşu Ermənistan və Gürcüstanla sərhədləri dəqiq göstərilib.
Rusiyalı tarixçi: “Hərbi xəritələrdə inzibati ərazi bölgüsünün, sərhədlərin haradan keçməsinin heç bir önəmi yoxdur”
Rusiyalı tarixçi, siyasi ekspert Oleq Kuznetsov APA-ya açıqlamasında bildirib ki, hərbi xəritələr inzibati-ərazi bölgüsü xəritələri üçün texniki əsasdır: “Hər şeydən əvvəl başa düşmək lazımdır ki, Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargahındakı xəritələr hərbi fəaliyyətinin teatrlaşdırılmış xəritəsidir.
Bunlar qoşunların harada yerləşməsini göstərən xəritələrdir. Bu halda ordu üçün inzibati ərazi bölgüsünün, sərhədlərin haradan keçməsinin heç bir önəmi yoxdur. Hərbi xəritələrdə ərazinin relyefi, yaşayış məntəqələri, yollar və s. əks olunur. Lakin burada inzibati ərazi bölgüsü nəzərə alınmır. Hərbi xəritələrin əsasında inzibati ərazi bölgüsü xəritələri yaradılır.
O ki qaldı Rusiyanın dövlət arxivlərindəki xəritələrə, yəni, Rusiya Dövlət İctimai Tarix və Rusiya Dövlət Kitabxanalarında olan xəritələrə, bunlar inzibati ərazi sərhədlərini göstərən xəritələrdir. Məsələ ondadır ki, Baş Qərargahdakı xəritələr inzibati ərazi bölgüsünün əks olunduğu və dövlət sərhəd xəttinin, yəni, beynəlxalq hüquqi praktikada delimitasiya adlandırılan prosesin aparıldığı xəritələrin yaradılması üçün topoqrafik əsasdır.
Bu mənada baş qərargahdakı hərbi xəritələrdən ona görə istifadə olunur ki, onlar ən dəqiq xəritələr hesab olunur. Həmin xəritələr bir növ kartoqrafik və ya topoqrafik etalon sayılır.
Məhz bu xəritələrin əsasında sərhədlərin delimitasiyasi və demarkasiyası ilə bağlı siyasi məsləhətləşmələr aparılır. Daha sonra mütəxəssislər, topoqraflar, geodezistlər həmin xəritələr əsasında ərazilərə gedirlər, orada mühəndis texniki fəaliyyətlərə başlanılır, sərhəd xətləri, nişanları, dirəkləri quraşdırılır”.
1925-ci ilin Zaqafqaziya siyasi xəritəsi: “Stenpakert” yox, Xankəndi
Azərbaycana aid xəritələrin yerləşdiyi əsas arxiv Lenin adına Rusiya Dövlət Kitabxanasının “Paşkov Evi”ndə yerləşən kartoqrafiya bölməsidir. Burada Azərbaycana aid 9 ədəd xəritə mövcuddur.
Həmin xəritələrdən ən qədimi 1925-ci ildə çap olunan Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının siyasi xəritəsidir. Bu xəritədə Azərbaycanın qonşu Ermənistan və Gürcüstanla sərhədləri, o cümlədən 15 mahalı, bir muxtar vilayəti və muxtar respublikası qeyd olunub.
1925-ci ildə çap olunmasına baxmayaraq həmin xəritədə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin inzibati mərkəzi ermənilərin sonradan adlandırdığı Stepanakert kimi deyil, qədim adı olan Xankəndi şəhəri kimi göstərilib.
Bu arxivdə olan digər xəritələr isə Yermakovun 1928-ci və 1931-ci illərdə tərtib etdiyi “Qafqaz” adlı xəritələri, 1936-cı ildə çap olunan ağ kağız üzərində qara rəngli ştrixlərlə cızılan və sərhədlərin qeyd olunduğu “Z.S.F.S.R” xəritəsi, 1938-ci ildə Ümumrusiya Geoloji Fondu tərəfindən nəşr olunan xəritə, 1975, 80, 84 və 85-ci illərdə nəşr olunan SSRİ Nazirlər Sovetinin Geodeziya və Kartoqrafiya Baş İdarəsinin xəritələridir.
“1925-ci ilin xəritəsi və 1921-ci ildə imzalanan “Qars müqaviləsi” Azərbaycanla Ermənistan arasında hazırda dövlət sərhədinin delimitasiyası üçün başlanğıc nöqtəsi ola bilər”
Oleq Kuznetsov hesab edir ki, Rusiya arxivlərindəki xəritələr Azərbaycan və Ermənistan ərazilərinə münasibətdə dövlət siyasətinin necə inkişaf etdiyinin göstəricisidir: “SSRİ 1924-cü ildə yaranan zaman onun tərkibində hələ az dövlət vardı. Bunlar Rusiya, Belarus, Ukrayna və Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın daxil olduqları Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası idi. Zaqafqaziya Federasiyası Sovetlər İttifaqını təsis edən tam hüquqlu subyektlərdən biri olub.
Buna müvafiq olaraq öz ərazi bütövlüyünü göstərmək üçün Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası dövlətlərinin inzibati ərazi bölgüsünün əks olunduğu xəritənin tərtib olunmasına ehtiyac yaranıb.
1925-ci ilin Zaqafqaziya Siyasi Xəritəsi də bunun nəticəsində yaranıb. Məhz 1924-cü ildə müxtəlif yaşayış məntəqələrinin Zaqafqaziya Federasiyasının inzibati ərazi vahidlərinə aid edilməsi baş verdi.
Daha sonra isə yaşayış məntəqələri mahallar arasında bölündü. İnzibati sərhədləri təyin edən topoqrafik komissiyalar yaradıldı. Arxivdə olan 1925-ci ilin xəritəsi və eyni zamanda həmin dövrə aid kartoqrafik arxiv sənədlər toplusu və onların yazılı izahları Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının dövlət suverenliyinin formalaşmasının həmin dövrdə təqlididir.
Ona görə də, hesab edirəm ki, 1925-ci ilin xəritəsi və Cənubi Qafqazda sərhədləri müəyyən edən yeganə sənəd olan və beynəlxalq hüquq tərəfindən tanınan 1921-ci ildə imzalanmış Qars müqaviləsi Azərbaycanla Ermənistan arasında hazırda dövlət sərhədinin delimitasiyası üçün başlanğıc nöqtəsi ola bilər”.
Təkcə xəritələr deyil, Rusiya arxivlərindəki sənədlərdə Ermənistan ərazisində olan yer adlarının, toponimlərin sonradan necə erməniləşdirildiyinə, ermənilərin özününki hesab etdiyi dini abidələrin əslində alban dini abidələri olduğuna dair çoxsaylı faktlara rast gəlinir.
Azərbaycana aid xəritə, sərhəd və inzibati ərazi bölgüsünə dair sənədlər toplusunun olduğu ikinci məkan Rusiya İctimai Tarix Kitabxanasının arxividir. Burada Azərbaycanın Qədim və Orta əsrlər memarlıq abidələrinin xəritəsi, 1953-cü ildə SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin Geodeziya və Kartoqrafiya Baş İdarəsinin nəşri olan Azərbaycan SSR-in xəritəsi, eyni zamanda Ermənistan SSR-in coğrafi adlarının rus dilinə köçürülməsi haqqında təlimat, 1924, 1949, 1980-ci illərə aid Sovet İttifaqının inzibati-ərazi bölgüsünə dair arxiv sənədləri toplusu qorunub saxlanılır.
Azərbaycanın Qədim və Orta əsrlər memarlıq abidələrinin xəritəsində ölkəmizin ərazisində olan xristian məbədləri qədim Qafqaz Albaniyası abidələri kimi qeyd olunub.
Arxiv sənədləri toplusu: “Xankəndinin əsası 1752-ci ildə qoyulub, 1840-ci ildə isə rəsmən şəhər kimi təsdiqlənib. 1923-cü ildə isə şəhərin adı dəyişdirilərək “Stepanakert” adlandırılıb”
Rusiya İctimai Tarix Kitabxanasının arxivində aşkar etdiyimiz ən maraqlı sənədlərdən biri 1924-cü ildə nəşr olunan Sovetlər İttifaqının inzibati-ərazi bölgüsünə dair arxiv sənədləri toplusudur. Bu sənədlər toplusunda qədim Azərbaycan şəhəri olan Xankəndinin adının 1923-cü ildə dəyişdirilərək Stepanakert adlandırıldığı qeyd olunub. Həmin topluda Xankəndinin əsasının 1752-ci ildə qoyulduğu, 1840-ci ildə isə rəsmən şəhər kimi tanındığı göstərilib.
“1925-ci ilin Zaqafqaziya Siyasi xəritəsi əsasında hazırda Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin delimitasiyası aparılmalıdır. Bu, ən münasib xəritədir”
Rusiyalı tarixçi Oleq Kuznetsov Cənubi Qafqaz dövlətlərinin sərhəd məsələsinin beynəlxalq hüquq səviyyəsində yeganə həllinin Qars müqaviləsinin əlavələrinə müvafiq olaraq müəyyən edildiyini bildirib: “Məhz bu məlum hüquqi sənədə söykənərək sərhədlər haqqında danışmaq olar.
İnzibati ərazi bölgüsünə dair sənədlərin isə beynəlxalq hüquqi əhəmiyyəti yoxdur. Çünki bu, o zaman Sovetlər İttifaqının istisnasız olaraq daxili məsələsi olub. Hətta dövlətlərarası deyil, bəzən rayonlararası qərarlara aid olub. Rayon İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə bir kənd sovetinə aid ərazi, qonşu respublikanın kənd sovetinin tərkibinə verilib.
SSRİ tarixində belə məqamlar çox olub. Nəticədə Ermənistan Azərbaycanın torpaqları hesabına öz ərazilərini genişləndirib. Azərbaycanın ərazisi isə azalıb. Qars müqaviləsinə daha yaxın xəritə məhz 1925-ci ilin xəritəsidir. Məhz bu xəritənin əsasında Cənubi Qafqaz respublikalarının inzibati-ərazi bölgüsü aparılıb.
Ona görə də hesab edirəm ki, Sovetlər İttifaqının ən gənc dövrünə aid 1925-ci ilin Zaqafqaziya Siyasi xəritəsi əsasında hazırda Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin delimitasiyası aparılmalıdır. Bu, ən münasib xəritədir”.
İndi aydın olur ki, Ermənistan niyə görə sərhədlərin delimitasiyasının Sovetlər dövründəki xəritələr, xüsusi ilə də 1920-ci ilin xəritələri əsasında aparılmasına qarşı çıxır.
“ZSFSR xəritəsinə qayıtsaq, Qars müqaviləsinə müvafiq olaraq Ermənistan həmin əraziləri Azərbaycana qaytarmağa məcburdur”
Oleq Kuznetsov Sovetlər İttifaqının müəyyən mərhələlərində Ermənistanın Azərbaycanın torpaqları hesabına öz ərazilərini genişləndirdiyini söyləyib: “Ona görə ki, 1936-cı ildə Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası ləğv olunandan sonra Azərbaycanın ərazilərinin bir hissəsi Ermənistana verildi. Böyük Vətən müharibəsindən sonra, eləcə də ötən əsrin 70-80-ci illərində Ermənistan Azərbaycan torpaqları hesabına öz ərazilərini genişləndirməyə nail olmuşdu.
Ona görə də, indi Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası xəritəsinə qayıtsaq, Qars müqaviləsinə müvafiq olaraq Ermənistan həmin əraziləri Azərbaycana qaytarmağa məcburdur.
Zaqafqaziya Respublikasının xəritələrinə əsasən, nə Azərbaycanın Ermənistanda eksklavı, nə də Ermənistanın Azərbaycanda eksklavı mövcud olub.
Naxçıvanın Kərki kəndi, eləcə də Ermənistanla Azərbaycan sərhədindəki bir çox yaşayış məntəqələri Azərbaycana məxsus olub. Ona görə də, delimitasiya prosesində 1925-ci ilin Zaqafqaziya Respublikası xəritəsi əsas götürülsə, Ermənistan həmin əraziləri Azərbaycana qaytarmağa məcbur olacaq”.
Bu isə o deməkdir ki, o qədər böyük olmasa da, Azərbaycan ərazisi sərhədlərin delimitasiyasından sonra mütləq genişlənəcək. Çünki Azərbaycanın əlində həmin əraziləri qaytarmaq üçün bütün hüquqi əsaslar mövcuddur. (apa)
Ayxan
Azərbaycan hərbçiləri Pakistanda çoxmillətli dəniz təlimində iştirak edir
Huqo Almeyda: oyunun ortasında İran hökuməti İsrailə hücum etdi
Xamenei terror təşkilatının liderləri ilə görüşdü
Pezeşkian yenə də iddia etdi - Birinci olmağa qadirik
Yeni müharibənin anonsu verildi!
İsrail Amerikadan 7 milyard dollarlıq silah alacaq
Zelenski: Quzey Koreyalı əsgərlər yenidən cəbhəyə qayıdıb
Pentaqon rəhbəri: "Çin Amerikanın dünyada hökmranlığını sarsıtmaq istəyir"
Türkiyədə əməliyyat: PKK-nın 2 əsas üzvü ələ keçirildi
Uraloğludan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı şad xəbər: "Türk Dünyasına qapı açılır"
Urmu həbsxanasında aclıq edən azərbaycanlı məhbusun vəziyyəti ağırlaşıb
Türkiyə polisi İran vətəndaşının mədəsindən 219 narkotik kapsul tapıb
Ərdəbildə azərbaycanlı hüquqşünas Məhəmməd Rza Fəqihinin posterləri yayılıb
İran televiziyası Azərbaycanın Sulduz şəhərini Kürdüstan adlandırdı
Urmulu idmançıları daşıyan avtobus aşdı - Ölənlər var
Sistan və Bəlucistanda mülki şəxslərə silahlı hücum - Ölənlər var
İranın 25 əyalətində həyat iflic oldu
Beynəlxalq ictimaiyyət edamlara görə İrana təzyiq göstərməlidir- İnsan Haqları Kampaniyası
Ərdəbildə 100-lərlə kəndin yolu bağlandı
Əli Xamenei: Amerika ilə danışığa getmək ağılı və şərəfli iş deyil
Amerikada daha bir təyyarə qəzası
İran İnsan Haqları Təşkilatı altı siyasi məhbusun edam hökmünün ləğv olunmasını tələb etdi
Beynəlxalq təşkilat həbsdə olan azərbaycanlı vəkillə bağlı bəyanat yaydı
İranda mediaya təzyiqlər davam edir- Daha bir jurnalist dindirildi
İran Əliyev və Ərdoğanın plakatlarını asan şəxsləri həbs etməyə başlayıb
Amerikalı senatorlar İranla bağlı qətnamə təqdim etdilər
Həmədanda Kössə Gəlin mərasimi keçirilib
Traxturçu qızların Persepolis tərəfdarlarının irqçi və təhqiramiz şüarlarına etiraz
İsrail Hizbullahın Livandakı obyektlərini hədəf alıb
Dünyanın ilk Tolerantlıq evi Bakıdadır
Rusiya Ombudsmanından gözlənilməz açıqlama
“100 GÜN ƏRZİNDƏ...” – “Trampın etibarlı Ukrayna planı mövcuddur”
"Google", İran və Çinə qarşı mübarizəyə başladı
İsveçdə İmam Əli İslam Mərkəzinin ruhanisi həbs edilib
Təbrizə su köçürülməsi layihəsi ləngiyir
İran İnsan Haqları Kampaniyası İranda etnik azlıqlara qarşı repressiyalara qarşı durmağa çağırır
KİV: Öcalan PKK-ya müraciət edəcək
Həmədanlı nazir gələn həftə impiçment olunacaq